Jawor

[ Co warto zobaczyć w Polsce? ]

Polskie województwa

[ dolnośląskie ] [ kujawsko-pomorskie ] [ lubelskie ] [ lubuskie ] [ łódzkie ] [ małopolskie ] [ mazowieckie ]
[ opolskie ] [ podkarpackie ] [ podlaskie ] [ pomorskie ] [ śląskie ] [ świętokrzyskie ]
[ warmińsko-mazurskie ] [ wielkopolskie ] [ zachodniopomorskie ]

Jawor położony jest w środkowej części województwa dolnośląskiego, nad rzeką Nysą Szaloną i potokami Jawornikiem i Paszówką. Nazwa miasta wzięła się od polskiej nazwy rozpowszechnionego w Sudetach drzewa jawor. Pod datą 1008 roku, w kronice Thiemara, znajduje się najstarsza znana wzmianka nazwy miasta. Thietmar opisał przemarsz wojsk króla niemieckiego Henryka II Świętego przez miejscowość Jaura in Zlezie w ramach wojen z Bolesławem I Chrobrym o Łużyce.

W Muzeum Regionalnym w Jaworze można zobaczyć ekspozycję poświęconą osadnictwie na tych terenach od czasów neolitu (ok. 5000 lat p.n.e.) aż po wędrówkę ludów około 500 roku. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska, co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze, wspominanej przez kronikarzy. Jawor był też centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich.

Około 1274 roku Bolesław II Rogatka utworzył księstwo jaworskie, wydzielone jako dzielnica dla najstarszego syna Henryka V Brzuchatego. Obejmowało ono takie miasta jak Jawor, Bolków, Kamienna Góra, Lubawka, Lwówek Śląski i Świerzawa. Miasto rozwinęło się podczas panowania księcia Bolka I Surowego, a następnie Henryka I Jaworskiego, który nadał miastu liczne przywileje. W 1392 roku księstwo świdnicko-jaworskie zostało połączone z Koroną Czeską.

Po okresie wojen husyckich Jawor pełnił funkcję ośrodka administracyjnego, do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W wyniku wojen śląskich z lat 1740–1763 Jawor dostał się pod panowanie Prus. Po II wojnie światowej miasto znalazło się w granicach Polski. Zniszczone przez sowiecką armię miasto zostało dość szybko odbudowane i rozbudowane. Dziś z pewnością stanowi jedną z atrakcji regionu.

Zdecydowanie najcenniejszym i najbardziej znanym zabytkiem w Jaworze jest Kościół Pokoju, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Został wybudowany w latach 1654-1655, na mocy porozumień pokoju westfalskiego, który zakończył wojnę trzydziestoletnią.

Dał on ograniczone prawa wyznawcom protestantyzmu na ziemiach będących pod panowaniem katolików. Ewangielicy uzyskali zgodę na budowę trzech kościołów, powstały one w Jaworze, Głogowie i Świdnicy. Do naszych czasów przetrwały tylko dwa w Jaworze i Świdnicy.

Cesarska zgoda na budowę Kościołów Pokoju została ograniczona warunkami, które miały utrudnić budowę lub spowodować krótkotrwałość świątyni. Budowle musiały być wzniesione na koszt protestantów, poza granicami miasta i tylko z materiałów nietrwałych jak drewno, słoma, glina i piasek. Nie mogły mieć wież i dzwonów oraz musiały być ukończone w ciągu jednego roku.

Kościoły zaprojektował Albrecht von Säbisch z zastosowaniem konstrukcji ryglowej. Razem z kościołem w Świdnicy są to największe budynki sakralne w Europie, wybudowane w konstrukcji szkieletowej. Techniczne zaawansowanie i wielkość kościołów sprawia, że są jedyne w swoim rodzaju.

We wnętrzu kościoła w Jaworze znajdowały się dwie kondygnacje empor, dwie kolejne dobudowano na początku XVIII wieku. Po rozbudowie kościół mógł pomieścić około 6 tysięcy wiernych. Na uwagę zasługuje też piękne barokowe wnętrze, nietypowe dla kościołów protestanckich. Od maja do września organizowane są Koncerty Pokoju muzyki kameralnej w wykonaniu artystów z Polski, Czech i Niemiec.

Warto też zobaczyć piastowski zamek książęcy w Jaworze, którego budowa rozpoczęła się w średniowieczu. Ślady tej pierwotnej zabudowy można zobaczyć do dzisiaj, mimo wielokrotnej brzebudowy zamku. Początkowo wybudowana została wieża obronno-mieszkalna, którą otaczał wał i fosa. Po 1274 roku, w którym powstało księstwo jaworskie, zamek stał się książęcą rezydencją. Do 1368 roku był siedzibą piastowskiego rodu książąt jaworsko-świdnickich. Po przebudowach z XV i XVI wieku zamek stracił swój średniowieczny wygląd.

Od wojen śląskich w latach 1740-1763, kiedy Śląsk został zajęty przez Prusy aż do 1956 roku zamek pełnił rolę więzienia. Od wojen śląskich w latach 1740-1763, kiedy Śląsk został zajęty przez Prusy, zamek przystosowano do pełnienia funkcji zamkniętego zakładu dla osób obłąkanych i ośrodka pracy resocjalizacyjnej. Oddział psychiatryczny zamknięto w 1821 roku i po przebudowie utworzono w zamku ciężkie więzienie dla kobiet.

W czasie II Wojny Światowej było to więzienie Gestapo dla kobiet, a do 1956 roku komuniści przetrzymywali tu więźniów politycznych. Na zamku dokonywano też egzekucji więźniów systemu komunistcznego, rozstrzeliwano ich pod zewnętrznym murem od strony rzeki lub wieszano na szubienicy stojącej w rogu dziedzińca.

Obecnie zamek nie znajduje się w najlepszym stanie, podejmowane są jednak próby jego odrestaurowania. Do zwiedzania udostępniony jest fragment południowo-zachodniego skrzydła, a także wieża główna z punktem widokowym. Jest też możliwość zobaczenia cel więziennych dostępnych bezpośrednio z dziedzińca zamku. Na poddaszu znajdują się czasowe ekspozycje poświęcone historii zamku oraz twórczości artystów regionu.