Powstanie warszawskie 1944
[ Strona informacyjna: Powstanie warszawskie ]
[ Przyczyny ] [ Przebieg ] [ Skutki ]
[ Alianci wobec Powstania ] [ NSZ w Powstaniu ] [ Rzeź Woli ] [ Sowieci wobec Powstania ]
[ Filmy ] [ Książki ] [ Muzyka ] [ Muzeum Powstania Warszawskiego] [ Pamięć ] [ Wykłady ]
Koncepcja powszechnego powstania narodziła się wraz z powstaniem podziemia niepodległościowego, w dniach poprzedzających kapitulację Warszawy w 1939 roku i kształtowała się w ciągu kolejnych lat. Wobec zbliżającego się frontu sowieckiego w dowództwie Armii Krajowej zapadła decyzja o podjęciu otwartej walki zbrojnej w stolicy. Celem tej akcji było związanie walką sił niemieckich, co ułatwiłoby Rosjanom zdobycie Warszawy oraz objęcie władzy przez polskie struktury administracyjne w momencie wkraczania Sowietów. Powstanie warszawskie było elementem akcji Burza. 25 lipca Komendant Główny AK, gen. Tadeusz Bór-Komorowski zarządził stan czujności do Powstania. Planowano, że armia sowiecka będzie potrzebowała na zajęcie Warszawy 5 do 7 dni licząc od wybuchu walk.
Mimo braku aprobaty Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego, a także emisariusza rządu Jana Nowaka-Jeziorańskiego, 31 lipca 1944 roku gen. Tadeusz Bór-Komorowski wydał rozkaz wybuchu Powstania warszawskiego na 1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17:00. Władze Armii Krajowej wzięły pod uwagę nastroje ludności warszawy, która była żądna zemsty za lata terroru niemieckiego.
Walki w czasie Powstania warszawskiego
Do walki stanęło około 50 tys. powstańców Armii Krajowej zorganizowanych w Zgrupowania obejmujące bataliony i inne formacje zbrojne oraz niewielkie ilości innych organizacji podziemnych, w tym NSZ. Powstańcy byli bardzo słabo uzbrojeni. Trudności w dotarciu do zakonspirowanych magazynów broni spowodowały, że w momencie wybuchu Powstania żołnierze dysponowali zaledwie 40% skromnych zasobów broni i amunicji.
Zapasy amunicji były przewidziane na kilkudniową walkę. W praktyce oznaczało to, że co 4 powstaniec był uzbrojony. Reszta z nich musiała zdobyć broń na wrogu. Niemcy dysponowali znaczącą przewagą uzbrojenia mając do dyspozycji czołgi, samoloty, artylerię, miotacze min i dużą ilość broni maszynowej.
W pierwszych dniach walk siły powstańcze opanowały większą część Warszawy: Śródmieście, Żoliborz, Stare Miasto, Wolę, Ochotę, Mokotów, Powiśle i Czerniaków. Na ulicach utworzono barykady, w piwnicach poprzebijano ściany, stwarzając labirynt, którym można było przejść z jednego końca miasta na drugi. W mieście ujawniły się władze podziemne, które rozpoczęły urzędowanie. Sytuacja zmieniła się 5 sierpnia, gdy rozpoczęły się natarcia niemieckie. Na Woli Niemcy rozpoczęli systematyczne wymordowywanie mieszkańców.
Po likwidacji oporu na Woli i Ochocie i zdobyciu arterii komunikacyjnej do przeprawy mostowej na Wiśle Niemcy odcięli od Śródmieścia Stare Miasto. 2 września niedobitki oddziałów ze Starego Miasta przeszły kanałami do Śródmieścia i na Żoliborz. Do Śródmieścia przedostało się około 1500 uzbrojonych i około 3000 nieuzbrojonych powstańców i służb. Na Żoliborz ewakuowało się około 800 osób. W całkowicie zniszczonym Starym Mieście pozostała pewna ilość rannych z towarzyszącym im personelem medycznym. Wielu z nich zostało po wkroczeniu Niemców zamordowanych i spalonych w powstańczych szpitalach.
Budynek Prudentialu zniszczony w Powstaniu warszawskim.
Po upadku Starego Miasta Niemcy rozpoczęli pacyfikację kolejnych dzielnic, a w międzyczasie front sowiecki zbliżył się do linii Wisły. 15 września z prawego brzegu Wisły została podjęta próba desantu. Wzięli w nim udział żołnierze armii Berlinga. Po kilku dniach walk, gdy los Czerniakowa stał się przesądzony, resztki Powstańców przeszły kanałami na południowy zachód, na Mokotów, a część z nich próbowała przepłynąć na zajęty przez Sowietów prawy brzeg Wisły.
Walki na Mokotowie toczyły się do 27 września, Żoliborz skapitulował 30 września. W rękach Polaków pozostała jedynie środkowa część miasta, odcięta od Wisły i ze wszystkich stron otoczona przez wojska niemieckie. Armia Czerwona wstrzymała ofensywę w kierunku warszawskim, a Józef Stalin konsekwentnie odmawiał udzielenia powstaniu poważniejszej pomocy.
W stronę Warszawy ruszyły na pomoc oddziały partyzanckie, jednak Sowieci skutecznie blokowali dostęp do miasta, tak, że nikomu nie udało się przedrzeć do stolicy. Wsparcie udzielone powstańcom przez USA i Wielką Brytanię miało natomiast ograniczony charakter i nie wpłynęło w sposób istotny na sytuację w Warszawie. W rezultacie po 63 dniach, walki w Warszawie zakończyły się kapitulacją 3 października 1944 roku.
W trakcie dwumiesięcznych walk straty wojsk polskich wyniosły ok. 16 tys. zabitych i zaginionych, 20 tys. rannych i 15 tys. wziętych do niewoli. W wyniku nalotów, ostrzału artyleryjskiego, ciężkich warunków bytowych oraz masakr urządzanych przez oddziały niemieckie zginęło od 150 tys. do 200 tys. cywilnych mieszkańców stolicy. Na skutek walk powstańczych oraz systematycznego wyburzania miasta przez Niemców uległa zniszczeniu 85% zabudowy lewobrzeżnej Warszawy, w tym setki bezcennych zabytków oraz obiektów o dużej wartości kulturalnej i duchowej.
