1772 r.: I rozbiór Polski

[ Powrót do historii Polski ]

O przeprowadzeniu rozbioru Polski myślano już znacznie wcześniej. Już w czasie bezkrólewia po śmierci Augusta III Sasa w 1763 szef Kolegium Wojennego Imperium Rosyjskiego generał Zachar Czernyszew przedstawił Katarzynie II plan aneksji polskiego terytorium, wytyczony dokładnie po granicach przyszłego zaboru z 1772 roku.

Trwająca przez cztery lata Konfederacja barska, którą stłumiła interwencja wojsk rosyjskich i powstanie hajdamaków na Ukrainie, wydatnie osłabiły pozycję króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oczach Rosjan przestał być mocnym i wiarygodnym gwarantem rosyjskiego protektoratu nad Rzecząpospolitą. Punktem kulminacyjnym okazało się zabezpieczanie granic przez Józefa II, połączone z anektowaniem polskiego Spiszu oraz Podhala w 1769 i 1770. Niedługo po tym Prusy, pod pozorem rozciągnięcia kordonu sanitarnego, rozpoczęły inkorporację poszczególnych starostw Pomorza.

Austria, Rosja i Prusy przeprowadziły zakrojoną na szeroką skalę akcję dezinformującą oświeconą europejską opinię publiczną. Wszystkie te kraje podnosiły historyczne pretensje do zagarniętych ziem Rzeczypospolitej. W inspirowanych przez nie publikacjach obwiniano Polaków o doprowadzenie do katastrofy ich pozbawionego rządu i zacofanego państwa. Akcję tę popierały zafascynowane absolutyzmem oświecone środowiska francuskie i niemieckie.

Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania rozbioru stał się  nieudany zamach  i próba porwania 3 listopada 1771 roku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców związanych z Konfederatami barskimi. Wszystkie trzy dwory rozpętały kampanię, jakoby był to dowód na niezdolność Rzeczypospolitej do utrzymania porządku i jedności wewnętrznej oraz że jej stan anarchii jest zagrożeniem dla trzech sąsiednich państw.

Decyzja o rozbiorze Polski zapadła w Petersburgu już w połowie 1771 roku, jednak ambasador rosyjski Kasper von Saldern miał polecone trzymanie Polaków w nieświadomości. Podpisanie traktatów, dotyczących I rozbioru Rzeczypospolitej nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772. 30 września 1773 r. traktaty rozbiorowe ratyfikował Sejm Rozbiorowy zwołany w Warszawie przez zaborców (przy proteście trzech posłów: Tadeusza Reytana, Samuela Korsaka i Stanisława Bohuszewicza). Polska straciła 211 tys. km² i 4,5 miliona ludności.

Austria otrzymała całą południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem, ale bez Krakowa. Było to 83 tys. km², zamieszkałe przez 2,7 mln ludzi. Do tego terytorium należy tez doliczyć Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński, które w 1770 roku Austria przejęła samorzutnie. Prusom w wyniku I rozbioru Polski przypadły Warmia i Prusy Królewskie, lecz bez Gdańska i Torunia, czyli 36 tys. km² zamieszkałe przez 600 tys. ludzi.

Rosja zagarnęła  92 tys. km² oraz 1,3 mln mieszkańców, czyli Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem, Drucią i Dźwiną: województwa: mścisławskie, witebskie i połockie oraz część mińskiego i inflanckiego. Nad resztą okrojonego kraju Rosja utrzymała protektorat. W wyniku zatwierdzenia traktatu rozbiorowego, król Stanisław II August uzyskał spłatę swoich długów.