Adam Mickiewicz – „Dziady”

[ Lektury szkolne ]

„Dziady”Adama Mickiewicza, nazywane są dramatem amorficznym. Nie ma on strukturalnej jedności, a poszczególne części dzieli tematyka. Łączy je tylko postać głównego bohatera, który w poszczególnych częściach zmienia tylko swe imiona: Upiór – Gustaw – Konrad i obrzęd Dziadów, dokładnie przedstawiony w części II. Poszczególne części dramatu to:

Dziady część II – dramat z 1822 roku
Dziady część IV – dramat z 1822 roku
Dziady część III – dramat z 1832 roku
Dziady część I – nieukończony dramat ogłoszony pośmiertnie w 1860 roku

Oprócz dramatów, w skład II części wchodzi wiersz „Upiór” publikowany początkowo jako osobny utwór, zaś w skład III część rozległy „Ustęp” – epicki komentarz ukazujący obraz carskiej Rosji, zakończony słynnym wierszem „Do przyjaciół Moskali”. W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, zawarte są w nim idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą.

Chronologicznie pierwszą częścią jest druga część dramatu, którego akcja dzieje się Dzień Zaduszny, w nocy, w kaplicy gdzie zebrała się grupa ludzi z pobliskiej wioski. Ludowemu obrzędowi Dziadów przewodniczy któremu przewodniczy Guślarz. Zebrani wzywają kolejno dusze czyśćcowe chcąc ulżyć im w cierpieniu. Kiedy obrzęd dobiega końca nieoczekiwanie zjawia się jednak kolejny duch, który zmierza w stronę jednej z wieśniaczek i wskazuje na swoje zranione serce. Chłopi wyprowadzają wieśniaczkę, a widmo podąża za nimi. Zjawienie się tajemniczego ducha w pewien sposób tłumaczy wiersz „Upiór” dołączony do Dziadów. Tytułowy bohater tego utworu, postać o nieokreślonym statusie egzystencjalnym nie żyje, ale i nie umarł ostatecznie. Jest duchem skazanym za grzech samobójstwa na karę corocznego powtarzania swego cierpienia na świecie. Cierpienie to jest związane z nieszczęśliwą miłością i życiem wśród ludzi, którzy go nie rozumieją.

Ważny jest tutaj ludyczny obrządek Dziadów, stwarzający niezwykłą atmosferę. Z uroczystością tą wiąże się cały szereg czynności, rytualnych wezwań, zaklęć, klątw. Wszystkie one pojawiają się w niezwykłym otoczeniu: na cmentarzu, w kaplicy pozbawionej jakiegokolwiek dostępu światła, przy trumnie. Jest to swoiste połączenie obrzędów pogańskich i chrześcijańskich, a to co jest najbardziej istotne jest wspólne.

IV część Dziadów jest według chronologii częścią drugą. Jest to dramat o tematyce miłosnej, w którym głównym bohaterem jest nieszczęśliwy kochanek – Gustaw. Akcja utworu toczy się w dzień zaduszny między godziną dziewiątą wieczorem a północą, natomiast miejscem akcji jest dom księdza, który w przeszłości był nauczycielem głównego bohatera. Gustaw, nie mogąc pogodzić się z utratą ukochanej kobiety, popełnia samobójstwo. Śmierć nie przynosi jednak kresu jego mękom. Co roku powraca na ziemię, aby przeżyć swoje życie na nowo. Cierpi i ponowienie popełnia symboliczne samobójstwo. To kara za grzech śmiertelny, jakiego się dopuścił, targając się na własne życie.

Trzy godziny, w czasie których dzieje się akcja tej części dramatu, podzielone są na: godzinę miłości, godzinę rozpaczy i godzinę przestrogi. Nieszczęśliwy kochanek reprezentuje romantyczny spirytualizm. Natomiast ksiądz słuchacz historii Gustawa, jest przez niego postrzegany za uosobienie racjonalizmu, zdrowego rozsądku i konformizmu. Jest to swoisty spór między uczuciem a rozumem.

Kolejna, III część Dziadów jest uważana za arcydzieło polskiego dramatu romantycznego, m.in. ze względu na połączenie w jednym utworze problematyki polityczno-historycznej z metafizyczną. Cechą tego utworu jest jego nieciągłość, fragmentaryczność i otwarta, swobodna kompozycja. Żaden z licznych wątków fabularnych nie został ukończony, losy bohaterów są niedopowiedziane. Kluczem do zrozumienia dramatu i jego idei jest postać Gustawa – Konrada, nawiązującego również do dwu pozostałych części. Jest on symbolem przezwyciężenia marazmu i dramatu osobistego w imię sprawy nadrzędnej, jaką jest wyzwolenie i wolność kraju. Bohater przechodzi przeobrażenie, z Gustawa staje się Konradem.

Głównymi wątkami tej części dramatu są:

– martyrologia Polaków, prześladowania przez zaborców oraz opór i walka o niepodległość
– mesjanizm, który zamyka się w haśle „Polska Chrystusem narodów!”
– bunt głównego bohatera przeciwko Bogu”

„Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż ty większego mogłeś zrobić – Boże?”

Bohater posiada zdolność do odczuwania bólu za cały naród polski. W tzw. „Wielkiej Improwizacji” podnosi bunt przeciwko Bogu, żądając od Niego władzy nad światem, aby urządzić go lepiej. Oskarża Boga w ten sposób o całe zło.

„Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon – bo za milijony
Kocham i cierpię katusze.”

– ocena polskiego społeczeństwa, wyrażona w dramacie słowami Piotra Wysockiego:

„Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa;
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi,
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.”

Pierwsza część Dziadów nie została ukończona ani wydana za życia artysty. W utworze pojawia się, podobnie jak w części II, postać Guślarza, opis obrzędu cmentarnego, oraz Chór młodzieńców i Chór młodzieży. Część badaczy uważa, że te Chóry stanowią literacką kreację filomatów.

Dramat doczekał się wielu inscenizacji teatralnych. Protest przeciwko zdjęciu „Dziadów” ze sceny Teatru Narodowego w 1968 roku, był początkiem tzw. wydarzeń marcowych.

Przeczytaj cały tekst dramatu: http://wolnelektury.pl/media/book/pdf/dziady.pdf