Bolesław Prus – „Omyłka”

[ Lektury szkolne ]

Nowela „Omyłka” autorstwa Bolesława Prusa została opublikowana po raz pierwszy w odcinkach na łamach czasopisma „Kraj” od 14 grudnia 1884 do 5 stycznia 1885 roku. Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1888 roku. Akcja „Omyłki” dzieje się w małym miasteczku w przededniu oraz w trakcie Powstania styczniowego. Narrator opowiada o czasach swojego dzieciństwa, kiedy miał siedem lat i na opisywane wydarzenia patrzy raz okiem siedmiolatka, a raz człowieka dorosłego. Był to celowy zabieg autora, by ochronić swój utwór przed ingerencją cenzury carskiej.

Antka i jego starszego brata Władka wychowuje przedwcześnie owdowiała matka. Cieszyła się dużym autorytetem w miasteczku, a jej dom był miejscem spotkań miejscowej inteligencji, prowadzącej rozmowy polityczne. Niedaleko domu matki stała chata gdzie mieszkał starszy człowiek od którego wszyscy stronili uważając go za zdrajcę i szpiega.

Kiedy wybucha Powstanie styczniowe Władek zaciąga się do oddziału i słuch po nim ginie. W pobliżu miasteczka dochodzi do bitwy, którą Powstańcy przegrywają. Rannego Władka do domu przynosi ów sąsiad, którego wszyscy uważali za szpiega. Dochodzi do ostrej dyskusji między nim a obecnym w domu nauczycielem, działaczem niepodległościowym.

Rzekomy szpieg zarzuca nauczycielowi, że nazwano go zdrajcą tylko dlatego, że nie wierzył w zwycięstwo Powstania i w pomoc krajów zachodnich. Kiedy wzywał do zaniechania bezowocnej walki uznano, że jest szpiegiem, a przecież to on miał rację. Matka obiecuje, że od tej pory może zawsze na nich liczyć w potrzebie. Parę godzin później dowiadują się, że człowiek ten został powieszony przez Powstańców.

Pisarz osadzając akcję w małym polskim miasteczku, traktuje je jak swoistą soczewkę, w której ogniskuje się cała galeria różnych postaw wobec walki zbrojnej o wyzwolenie kraju. Są tu zatem portrety gorących zwolenników Powstania, jak i ludzi nastawionych sceptycznie do tej kwestii.

Sympatie Prusa są jednak jasno określone. Paradoksalnie postacią pozytywną jest człowiek posądzany przez wszystkich o zdradę, którego jedyna wina polega tak naprawdę na braku akceptacji idei walki. Zostaje on brutalnie zamordowany przez powstańców, gdy tymczasem kasjer, będący zwykłym oszustem, cieszy się poważaniem i opowiada fałszywe historie o swoim bohaterstwie.

Tak zarysowany obraz ma jednoznacznie przemówić do czytelnika: Powstanie to sprawa przegrana, ponieważ polskie społeczeństwo nie jest na nie gotowe, a ewentualne straty z pewnością przewyższą zyski.

Przeczytaj: https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/prus-omylka.pdf