1918 r.: Odzyskanie niepodległości przez Polskę

[ Powrót do historii Polski ]

Czy 11 listopada 1918 r. odzyskaliśmy niepodległość? Nie. Trzeba wiedzieć, że dzień 11 listopada został ustanowiony Narodowym Świętem Niepodległości dopiero w 1937 r., a sama data jest raczej symboliczna, gdyż tego dnia co prawda miały miejsce istotne wydarzenia (kończący I wojnę światową rozejm w Compiegne, a w Polsce przekazanie władzy wojskowej Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego), ale formalne uzyskanie niepodległości w tym dniu nie nastąpiło.

Proces odzyskiwania niepodległości po rozbiorach był złożony. Szansę na to otworzyła „wielka wojna”, która wybuchła w 1914 r., w której Polska nie brała udziału, gdyż jako państwo nie istniała, ale Polacy w walkach uczestniczyli – wcieleni, w zależności od miejsca zamieszkania, do jednej z trzech armii zaborczych (pruskiej, rosyjskiej lub austro-węgierskiej). W tle jednak prowadzili również działalność na własny rachunek. Czynili to skutecznie, równocześnie na kilku polach (społecznym, politycznym i wojskowym), co w efekcie przyniosło upragniony sukces.

Na polu społecznym prowadzona była (rozpoczęta po Powstaniu styczniowym, kilkadziesiąt lat wcześniej!) praca polegająca na uświadomieniu narodowym wszystkich warstw społecznych Polaków. Ogromne zasługi ma tutaj endecja. Praca polityczna zaś polegała m.in. na swoistym lobbingu polskim na świecie, prowadzonym szczególnie aktywnie przez Ignacego Paderewskiego, nieoceniona jest również dyplomatyczna rola Romana Dmowskiego. Siła społeczna i polityczna musiała być jednak poparta militarnie, w związku z tym powstały np. Legiony polskie we Włoszech czy tzw. „błękitna armia” Hallera we Francji. Symbolem odrodzenia wojskowego jest osoba Józefa Piłsudskiego.

Wobec wojennej klęski zaborców stworzyła się szansa do odzyskania bytu państwowego, stąd ważne było, aby Polacy pokazali, że są gotowi do samostanowienia na własnym terytorium. Musieli to pokazać, gdyż – jak to po wojnie – zwycięzcy ustalali kształt politycznej mapy, stąd poparcie mocarstw dla sprawy polskiej było niezbędne.

Co ważne, na przełomie lat 1918 i 1919 odzyskaliśmy niepodległość w sensie uznania podmiotowości państwa polskiego, ale nie zostało ustalone terytorium odrodzonej Polski, jej dokładne granice. W pierwszej fazie niepodległa Polska była bardzo mała, ograniczona do małego Królestwa Polskiego. Dopiero później wywalczono kształt granicy zachodniej (Zwycięskie Powstanie wielkopolskie oraz Powstania śląskie dały nam kolejne terytoria), a ostateczny kształt granicy wschodniej nadał dopiero pokój ryski z 1921 r., po bitwie z bolszewikami. Co ciekawe, zwycięskie walki z Ukraińcami o Lwów rozpoczęły się już 1 listopada 1918 r., zatem jeszcze przed zakończeniem wojny światowej.

Oficjalna nota ogłaszająca powstanie państwa polskiego zostaje wysłana z Polski do państw zachodnich 16 listopada. 16 stycznia 1919 r. powołano rząd Ignacego Paderewskiego, uznany w Polsce i na zachodzie. Formalnie, ustanowienie państwa polskiego – II Rzeczypospolitej – dokonało się na konferencji wersalskiej 29 czerwca 1919 r.. która kończyła I wojnę światową i ustanawiała powojenny kształt granic i nowy polityczny ład Europy.

Zobacz również: Kalendarium drogi do niepodległości na Histmag.org