Eliza Orzeszkowa – „Gloria victis”

[ Lektury szkolne ]

Z opisywanymi w noweli „Gloria victis” wydarzeniami Eliza Orzeszkowa związana była osobiście – pomagała ostatniemu dyktatorowi Powstania Romualdowi Trauguttowi, za co jej mąż został skazany na konfiskatę majątku i zsyłkę na Sybir.

„Gloria victis” oznacza „chwała zwyciężonym”. Tym tytułem Eliza Orzeszkowa chciała podkreślić, że porażka może jednak być sukcesem, przynajmniej w kategoriach moralnych. Tytuł ten stanowiąc próbę uwznioślenia Powstania styczniowego, stał się jednocześnie wytłumaczeniem klęski, rodzajem „pokrzepienia serc” i balsamem na rany.

Akcja noweli „Gloria victis” rozpoczyna się w maju 1863 roku, kiedy oddział powstańczy przybywa na leśną polanę, która stanie się jego domem i bazą wypadową. Miejscem akcji są lasy Horeckie na Polesiu Litewskim (współcześnie Polesie należy do wschodnich regionów Polski oraz do Białorusi). Narratorem noweli jest przyroda.

Bohaterskim oddziałem powstańczym dowodzi Romuald Traugutt, który w czasie, gdy rozgrywa się akcja utworu, jeszcze nie stał na czele całego Powstania. Rycerzem bez skazy jest stojący na czele jazdy Jagmin. Z kolei niepozorny Maryś wyrasta na najdzielniejszego z Powstańców, który w czasie jednej z potyczek uratował życie samemu wodzowi.

Szczególnym tragizmem wyraża się oparty na faktach epizod dobijania rannych Powstańców. Kiedy oddział rosyjski, po wyparciu rozpaczliwie broniących się Polaków z polany, wpadł do namiotu, w którym leżeli ranni, rozpoczęła się masakra. Bezlitośni żołnierze wymordowali bezbronnych, nierzadko konających już Polaków. To właśnie wtedy ginie Maryś Tarłowski, życie traci również Jagmin.

W noweli „Gloria victis” mogiła bezimiennych Powstańców staje się z jednej strony symbolem odwagi, męstwa i oddania ojczyźnie, ale i tragizmu młodych ludzi, którzy własne życie złożyli na ołtarzu ojczyzny. Razem z nimi zginęły ich marzenia, pragnienia, plany na przyszłość. Ich śmierć stała się także dramatem dla ludzi im bliskich.

Przeczytaj: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/gloria-victis-gloria-victis.html