Jan Matejko – Polonia – Rok 1863

Obraz Jana Matejki „Polonia – Rok 1863”, znany też pod tytułem „Zakuwana Polska” jest jednym z wcześniejszych dzieł artysty. Powstał w 1864 roku. Obraz został namalowany pod wpływem świeżych przeżyć i wspomnień artysty z czasów Powstania styczniowego. Jan Matejko nie widział żadnych szans na publiczną prezentację obrazu. Obawiając się o bezpieczeństwo siebie i swojej rodziny oraz ewentualnych represji postanowił schować płótno za piecem w domu, gdzie przeleżało kilkanaście lat. Po latach obraz trafił do rodziny Czartoryskich, współcześnie znajduje się w zbiorach Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Obraz „Polonia – Rok 1863” namalowany jest w brunatnoczarnej tonacji, o cechach szkicowości. Polska to zakuwana w kajdany młoda kobieta, ubrana w czarną, potarganą na ramionach, suknię. Za nią widać drugą kobietę w jaśniejszej sukni, która jest alegorią Litwy, także zakuwanej w kajdany. Aktu zakucia ma dokonać trzymający młotek w prawej dłoni młody kowal, pochylający głowę z rezygnacją. Jego pracy przyglądają się dwaj oficerowie: jeden w mundurze rosyjskim, a drugi w pruskim, którzy są aluzją Jana Matejki do losów Ojczyzny pod panowaniem zaborców. O tym, że scena ma miejsce bezpośrednio po upadku Powstania styczniowego świadczy powieszony w głębi pomieszczenia Manifest Rządu Narodowego z wyraźną datą – 1863 rok.