Maksymilian Gierymski – Patrol powstańczy – pikieta

Obraz Maksymiliana Gierymskiego „Patrol powstańczy – pikieta” został namalowany w 1872 roku na płótnie o wymiarach 60 cm x 180 cm i zaprezentowany na wystawie powszechnej w Wiedniu w roku 1873. Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.

Obraz jest podzielony linią horyzontu na chłodną strefę nieba i ciepłą strefę ziemi. Obraz przedstawia konny patrol w Powstaniu styczniowym, zasięgający języka od dziada włóczęgi na polnej drodze. Powstańcy są umundurowani i uzbrojeni. Dziad wędrowny ma na sobie sukmanę chłopską, przewieszoną przez piersi torbę i kij. Figury ludzi i koni nie stanowią jednak centralnego punktu obrazu. Wzrok widza biegnie poza granice obrazu, tam skąd może nadejść niebezpieczeństwo.

Przedstawiona scena jest jak gdyby syntezą sytuacji w jakiej znaleźli się powstańcy. Zagubieni pośród piaszczystej okolicy, pełni niepewności czekają odzewu na oddany wystrzał, szukają swoich i wypytują o wroga. Sytuacja ta nosi na sobie piętno jakiejś absurdalności, niemożności wyjścia z zaklętego kręgu. Spokojna, jak zwykle u Gierymskiego, jest tylko natura. Potęga natury uwypukla kruchość człowieka, a jej obojętność przypomina mu o własnej śmiertelności.

Obraz był inspiracją dla Jacka Kaczmarskiego do napisania utworu „Pikieta powstańcza”, który został wykonany w 1981 roku podczas koncertu w warszawskiej „Zachęcie”.