Stanisław Witkiewicz – Ranny Powstaniec

Wydaje się, że inspiracją do namalowania w 1881 roku obrazu „Ranny Powstaniec” były dzieła Maksymiliana Gierymskiego, przedstawiające sceny z Powstania styczniowego. „Ranny Powstaniec” namalowany jest według zasady realizmu, lansowanej właśnie przez Gierymskiego. Stanisław Witkiewicz jako dwunastoletni chłopiec zaopatrywał partyzantów w żywność, działał jako zwiadowca, rozpoznając zagrożenie w rejonie Poszawsza (wsi, w której urodził się artysta), doglądał opuszczonych majątków i pełnił misje kurierskie. Artysta po latach odzwierciedlił więc z pamięci scenę autentyczną.

Z opisu obrazu w Cyfrowym Muzeum Narodowym w Warszawie:

W „Rannym powstańcu” autentyczna jest także droga, na której rozgrywa się akcja, autor wyobraził bowiem istniejący w rzeczywistości gościniec prowadzący do Chorążyc w pobliżu rodzinnego Urdomina. (…) Bohaterami malowidła są anonimowe postacie, przedstawiciele cierpiącego i upokarzanego narodu, pokazani w okolicznościach przywozu rannego powstańca do wiejskiego szpitala. Sama scena przenoszenia rannego do szpitalnego budynku ma charakter reporterskiej relacji widzianej z boku, będąc przy tym wyobrażeniem niezwykle sugestywnym, tchnącym życiem, oddającym pośpiech i dramatyzm wyobrażonych okoliczności.

Przejawiło się tu dobitnie przywiązanie Witkiewicza-naturalisty do szczegółu, detali strojów i zabudowań; znalazła wyraz wnikliwa obserwacja szarego, ubogiego krajobrazu.

Obrazy odnoszące się do Powstania styczniowego nie mogły być prezentowane publicznie i sprzedawane w zaborze rosyjskim. „Ranny powstaniec” został w Warszawie pokazany widzom dopiero w 1919 roku. Wcześniej znajdował się w prywatnych rękach. Dwukrotnie jego właścicielem był Henryk Sienkiewicz.

„Ranny Powstaniec” jest obrazem olejnym, namalowanym na płótnie o wymiarach 59,5 cm x 117 cm i znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.