Bitwa o Górę św. Anny

[ Strona informacyjna: Powstania śląskie ]

[ I Powstanie śląskie ] [ II Powstanie śląskie ] [ III Powstanie śląskie ] [ Powstania śląskie krótko ]

Bitwa o Górę Świętej Anny była serią zaciekłych walk powstańców śląskich z niemieckim Freikorpsem. Odbyła się w czasie III Powstania śląskiego, w dniach 21–26 maja 1921 roku.

Góra św. Anny to najwyższe wzniesienie grzbietu Chełma na Wyżynie Śląskiej o wysokości 408 m n.p.m. Na szczycie i stokach wzgórza znajduje się wieś o tej samej nazwie. Na szczycie Góry św. Anny zbudowano w latach 80. XV wieku klasztor i kościół, który od XVIII wieku stał się ważnym centrum pielgrzymkowym.

Stanowiąca symbol polskości śląska Góra św. Anny została opanowana przez powstańców 4 maja 1921 roku. Po krótkim okresie stabilizacji, 21 maja, atak z okolic Gogolina wyprowadziły oddziały majora von Chappuisa. Natomiast od północy atakowało zgrupowanie majora Ernsta Horadama, a 10 batalionów Freikorpsu „Oberland” z Bawarii zaatakowało od strony wzgórza Oleszyce. Uderzono na miejsce gdzie stykały się polskie zgrupowania „Wschód” i Północ”.

Oddziały niemieckie przystąpiły do dalszego ataku na powstańczy 8 pułk piechoty pod dowództwem kpt. Franciszka Rataja. Natarcie przyjęły pododdziały 4 baonu katowickiego dowodzone przez Franciszka Kawę, stanowiące rezerwy 8 pułku piechoty. Atak niemieckich batalionów rozerwał front i zmusił polskie oddziały do wycofania się. Ciężar walk przejął 1 pułk katowicki Walentego Fojkisa oraz bataliony strzelecko-toszeckie podgrupy „Bogdan”, dowodzonej przez kpt. Teodora Kulika.

Walki były bardzo zaciekłe, jak meldował gen. Karl Hoefer, niektóre z niemieckich batalionów zachowały jedynie od 10 do 15 procent swoich pierwotnych stanów osobowych. Wiele z miejscowości przechodziło wielokrotnie z rąk do rąk, ale na wielu odcinkach powstańcy śląscy nie byli w stanie utrzymać swoich pozycji.

Powstańcy śląscy zdołali wyprzeć oddziały niemieckie z Kalinowa, Poznowic, Sprzęcic i ze stacji Kamień. 22 maja odbili też Raszowę i Daniec, natomiast w rejonie Januszkowic 2 pułk zabrski kpt. Cymsa powstrzymywał próby sforsowania Odry. 23 maja powstańcy zdobyli Kamień, Kamionek, Siedlce, Poznowice i Kalinowice, jednak ich natarcie zostało wkrótce powstrzymane na skutek ognia niemieckiej artylerii. W Zalesiu walczono o poszczególne budynki, a równie ciężkie walki trwały też w rejonie Januszkowic, Krasowej i Łąk Kozielskich.

Polskie siły wyczerpały jednak swoje zdolności ofensywne i walki stały się mniej intensywne, a 25 maja dowództwo Selbstschutzu przedłożyło propozycję zawieszenia broni. Chociaż Niemcy opanowali Górę św. Anny, to nie udało im się rozbić broniących jej oddziałów powstańczych. 26 maja Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych wydała rozkaz zabraniający podejmowania akcji zaczepnych przeciw Niemcom, poniewż zostały podjęte rokowania w sprawie rozejmu.

Bitwa o Górę św. Anny została przegrana przez siły powstańcze, jednak miała ona ogromne znaczenie symboliczne i stała się symbolem dążeń Górnoślązaków do złączenia z Polską. Powstańcy nie dopuścili też do przerwania linii frontu i do wtargnięcia Niemców w głąb okręgu przemysłowego. Po podziale Górnego Śląska w 1921 roku Góra św. Anny pozostała w granicach Niemiec. Aby uczcić walki powstańców śląskich na Górze Świętej Anny stanął Pomnik Czynu Powstańczego, zaprojektowany i wykonany przez wybitnego rzeźbiarza Ksawerego Dunikowskiego.