1788 – 1792 r.: Sejm Czteroletni
[ Powrót do historii Polski ]
Od I rozbioru Polski kraj znajdował się nieprzerwanie pod protektoratem Rosji. Powstało kilka stronnictw, które miały różne poglądy polityczne i plany na przyszłość coraz bardziej osłabionej Rzeczypospolitej. Pierwszym z nich było stronnictwo dworskie, które skupione było wokół króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. zmierzało do wzmocnienia władzy rządowej w najściślejszym sojuszu z Rosją. Zamierzało ulepszyć administrację, podnieść przemysł, dopuścić mieszczan do udziału w życiu publicznym, chłopom zapewnić opiekę rządu.
Kolejnymi stronnictwami były: stronnictwo rosyjskie, ślepo oddane Rosji i pobierających od niej pensję, stronnictwo magnacko-republikanckie Stanisława Szczęsnego Potockiego, które przeciwne było zależności Rzeczypospolitej od innych państw i zmierzało do przekształcenia jej w republikę na wzór Stanów Zjednoczonych, stronnictwo hetmańskie Franciszka Ksawerego Branickiego dążące do przywrócenia dawnego ustroju i stronnictwo patriotyczne grupujące zwolenników wzmocnienia i niezależności państwa.
Stronnictwo patriotyczne rozpadło się z kolei na cztery frakcje, z których można wyróżnić dwie: frakcję umiarkowaną i radykalną. Frakcja umiarkowana grupowała zwolenników wprowadzenia dziedziczności tronu i przemienienia Rzeczypospolitej w monarchię konstytucyjną na wzór angielski przy zawiązaniu przez Rzeczpospolitą sojuszy z innymi państwami.
Członkami jej byli m.in.: Stanisław Małachowski, Stanisław Kostka Potocki, Ignacy Potocki, Adam Jerzy Czartoryski, Adam Kazimierz Czartoryski, biskupi Adam Stanisław Krasiński i Józef Ignacy Rybiński. Przywódcą frakcji radykalnej był Hugo Kołłątaj. Grupowała ona zwolenników całkowitego równouprawnienia obywateli Rzeczypospolitej, wolność sumienia i monarchię dziedziczną z sejmem stałym.
Zmiany ustrojowe zamierzano przeprowadzić na sejmie, który obradując pod węzłem konfederacji uchroniony byłby od zerwania. Projekt ten popierał ambasador rosyjski Otto Magnus von Stackelberg, któremu zależało na przeprowadzeniu przez sejm polsko-rosyjskiego sojuszu przeciw Turcji. Sejm zwołany za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, miał na celu, w zamyśle organizatorów, przywrócenie suwerenności i przyspieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej.
Sejm Czteroletni obradował od 6 października 1788 do 29 maja 1792 roku. Najważniejszym dziełem Sejmu Czteroletniego była Konstytucja 3 Maja (zobacz więcej na temat Konstytucji 3 Maja). Kolejny sejm, w Grodnie 23 listopada 1793 roku, uznał Sejm Czteroletni za niebyły i uchylił wszystkie ustanowione na nim akty prawne.