Armia Berlinga
1 Armia Wojska Polskiego generała Zygmunta Berlinga.
„Niech żyje genialny wódz ludu pracującego i narodów uciśnionych tow. Stalin!”
„Chcemy polskiego wojska w ZSRR. Chcemy się bić ramię przy ramieniu z Armią Radziecką o wielkie cele ludzkości, o wolność i niepodległość naszej Ojczyzny…”.
Armią Berlinga nazywamy jednostki wojskowe formowane w ZSRS pod kierownictwem polskich komunistów. Zostały utworzone po ewakuacji na Bliski Wschód armii gen. Andersa. Wraz z opuszczeniem przez Polskie Siły Zbrojne terenów republik sowieckich okazało się, że nie wyczerpano do końca możliwości mobilizacji polskich wojsk. Wyjazdu odmówiła bowiem grupa oficerów na czele z ppłk Zygmuntem Berlingiem, który już wcześniej współpracował z aparatem bezpieczeństwa ZSRS. Stworzona przez niego niebawem armia była powiązana ze Związkiem Patriotów Polskich. Komitet Organizacyjny tej grupy powstał w Moskwie w lutym 1943 roku.
W marcu 1943 roku rozpoczęły się w Moskwie rozmowy w celu utworzenia nowej polskiej armii. Na podjęcie negocjacji nalegała Wanda Wasilewska – jedna z założycielek ZPP. Stała ona na czele komitetu powołanego do formowania wojska polskiego w ZSRS. Decyzja podjęta przez Stalina zapadła w kwietniu, a na czele wojsk stanął Zygmunt Berling. Był to zalążek nowych, będących pod kierownictwem komunistów Polskich Sił Zbrojnych, które dekretem PKWN połączyły się w 1944 roku z Armią Ludową w Wojsko Polskie.
1 Dywizja im. Tadeusza Kościuszki została stworzona na wzór Armii Czerwonej (stanowisko zastępcy do spraw politycznych). Powstała w Sielcach nad Oka i to tu właśnie napływały masowe fale ochotników z całego niemal ZSRS. Byli to zazwyczaj ludzie, którzy służbę w jednostce utożsamiali z poprawą swego dotychczasowego położenia – polscy chłopi z Kresów, jeńcy niemieccy pochodzenia polskiego wcieleni siłą do Wermachtu i sowiecka Polonia. Oficerowie odpowiedzialni za tworzenie jednostek stosowali zręczną, i jak się okazało skuteczną propagandę. Nie używali pojęć bolszewizm, kolektywizacja, które miały dla większości ochotników dość negatywne skojarzenia, lecz posługiwali się takimi hasłami, jak: demokracja, patriotyzm i religia – które jednak interpretowali zupełnie inaczej. Wśród członków 1 Dywizji im. T. Kościuszki znalazła się także spora liczba Żydów, Ukraińców i Białorusinów. Ich w przeciwieństwie do Armii Andersa – dopuszczono do poboru. Ochotnicy ci byli podawani operacji „prania mózgu” przez sowieckich oficerów politycznych. Sprzęt, broń i umundurowanie miała dostarczyć strona sowiecka. Pojawił się natomiast problem z kadrą oficerską. Większość z nich została wymordowana, ci zaś co przeżyli ewakuowali się wraz z armią Andersa. Dlatego też prawie wszystkie stanowiska dowódcze objęli sowieccy oficerowie. Musztra, salutowanie były także sowieckie. 10 sierpnia 1942 roku Dywizja została przekształcona w 1 Korpus, a 16 marca 1943 w Armię Polską.
Zygmunt Berling pochodził z inteligenckiej, polskiej rodziny. Do wojska wstąpił w 1918 roku, gdzie szybko zaczął robić karierę. Żołnierz Legionów Polskich, brał udział w wojnie z bolszewikami w 1920. Skomplikowane fakty z życia rodzinnego doprowadziły go do bycia posądzonym o naruszenie kodeksu oficerskiego. Urażony odmówił wzięcia udziału w kampanii wrześniowej w 1939 roku. Przebywał w Wilnie, gdzie został aresztowany przez NKWD. Od początku wyrażał chęć współpracy z ZSRS. Był on jednym z oficerów ocalałych z grupy 15 tysięcy, którzy na rozkaz Józefa Stalina zostali rozstrzelani koło Katynia. Grupa ta uważała, że jedynie drogą współpracy ze Związkiem Sowieckim można było wyzwolić naród polski spod niemieckiej okupacji. Zwróciła się do rządu ZSRS o umożliwienie współpracy z Armią Czerwoną. Świadomi zbrodni sowieckich popełnionych na polskich żołnierzach zdecydowali ofiarować swe usługi na rzecz Moskwy. Fakt ten uznano w 1943 roku przez polski sąd wojenny za złamanie przysięgi wojskowej i dezercję.