III Powstanie śląskie

[ Strona informacyjna: Powstania śląskie ]

[ I Powstanie śląskie ] [ II Powstanie śląskie ] [ III Powstanie śląskie ] [ Powstania śląskie krótko ]

 Zobacz: II Powstanie śląskie.

III Powstanie śląskie było planowane na długo przed plebiscytem na Górnym Śląsku, na wypadek zwycięstwa zwolenników pozostawienia Górnego Śląska w granicach Niemiec. W kwietniu 1921 roku opracowano plan wystąpienia zbrojnego, który został zatwierdzony przez Wojciecha Korfantego. Jednocześnie wśród ludności polskiej wzrastał niepokój spowodowany perspektywą powrotu panowania niemieckiego i towarzyszącemu mu odwetu na ludności polskiej.

Polskie władze wojskowe na Górnym Śląsku również przygotowywały się do zbrojnego konfliktu uzupełniając zapasy broni i amunicji nad granicą śląską. Przygotowywano środki transportu, służbę łączności i szpitale. Działania te prowadzone były też na ewentualność zaatakowania Górnego Śląska przez Niemców. Wiadomo było, że takie przygotowania mają miejsce, ponieważ odkryto niemieckie magazyny z bronią. Docierały też informacje, że na Górny Śląsk są kierowane zdemobilizowane oddziały wojsk niemieckich.

Po zlikwidowaniu Sicherheitspolizei, Niemcy przystąpili do utworzenia nowej siły wojskowej. Była to tajna, stworzona pod pozorem różnych organizacji społecznych i kulturalnych, Oberschlesischer Selbstschutz (Samoobrona Górnośląska). W chwili wybuchu III Powstania śląskiego obliczano jej liczebność na kilkuset oficerów i około 20 000 żołnierzy. Nagły wybuch powstania zaskoczył jednak Selbstschutz do tego stopnia, że praktycznie nigdzie nie zdołał stawić skutecznego oporu a jego magazyny zostały przejęte przez Powstańców.

Plebiscyt odbył się 20 marca 1920 roku, w atmosferze terroru stosowanego przez obie strony. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. W tym celu z Niemiec przyjechało 182 tys. emigrantów, a z Polski 10 tys. Ostatecznie w plebiscycie wzięło udział ok. 97% uprawnionych osób, z czego ok. 19% stanowili wcześniejsi emigranci. Za przynależnością do Polski głosowała mniejszość, 40,3% głosujących.

Po tych niekorzystnych dla Polski wynikach plebiscytu, 30 kwietnia pisma śląskie zamieściły wiadomość o dwóch różnych propozycjach podziału Górnego Śląska przedstawionych przez Komisję Międzysojuszniczą. Pierwszą z nich była tzw. linia Le Ronda, która właściwie pokrywała się z tzw. linią Korfantego. Według niej Polsce miały przypaść wszystkie wschodnie powiaty Górnego Śląska razem z całym okręgiem przemysłowym.

Druga propozycja, tzw. linia Percival–De Marinis, włączała do Polski jedynie południowo-wschodnie obszary powiatów rolniczych i skrawki powiatu katowickiego, zaś powiaty północno-wschodnie i cały obszar przemysłowy miały przypaść Niemcom. Było to prawie 3/4 terenu objętego plebiscytem. Informacja ta wzbudziła wśród ludności polskiej wiele obaw co do decyzji Rady Najwyższej w sprawie wyboru propozycji podziału terenów Górnego Śląska. Na znak protestu 2 maja rozpoczął się strajk generalny w kopalniach i hutach. Przystąpiono do przygotowań powstańczych.

III Powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Jego głównym organizatorem była Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Powstanie rozpoczęło się mimo, że rząd polski w Warszawie nie przewidywał działań zbrojnych na Górnym Śląsku, a premier Wincenty Witos zakazał Wojciechowi Korfantemu podejmowania walki.

Z rozpoczęciem działań powstańczych, w nocy z 2 na 3 maja specjalny oddział powstańczy pod dowództwem por. Tadeusza Puszczyńskiego ps. „Wawelberg” (grupa Wawelberg), w ramach akcji „Mosty” wysadził w powietrze mosty kolejowe na Odrze. W ten sposób przerwano połączenia kolejowe z resztą Niemiec. Na czele III Powstania śląskiego, jako dyktator, stanął Wojciech Korfanty.

Naczelnym dowódcą został podpułkownik kawalerii Wojska Polskiego Maciej Ignacy Mielżyński, a następnie od 6 czerwca ppłk Kazimierz Zenkteller. Według „Encyklopedii Powstań Śląskich”, wydanej w 1982 roku, liczebność wojsk powstańczych sięgnęła 65 tysięcy ludzi, a liczba ochotników spoza Górnego Śląska miała nie przekraczać 10% ogółu Powstańców.

Walki powstańcze miały cztery fazy. W pierwszej, trwającej od 3 do 10 maja, Powstańcy śląscy opanowali tereny zakreślone „linią Korfantego”. W dniach 11-20 maja, w drugiej fazie walk, umocnili się na zdobytych terenach, broniąc łańcucha opanowanych miejscowości. W trzeciej fazie, od 21 do 6 czerwca, miały miejsce gwałtowne walki podczas kontrakcji niemieckiej.

Wtedy to rozegrała się bitwa o Górę Świętej Anny, w której Powstańcy śląscy utracili pozycje na Górze i Kędzierzyn. Nie dopuścili jednak do przerwania linii frontu i do wtargnięcia Niemców w głąb okręgu przemysłowego.

Zobacz więcej: Bitwa o Górę św. Anny.

W dniach 7–24 czerwca, czyli w czwartej fazie III Powstania śląskiego, ustawały walki i rozpoczęły się pertraktacje w sprawie rozejmu, przy pośrednictwie aliantów. Polacy i Niemcy stopniowo zaczęli wyprowadzać swoje oddziały z terenu plebiscytowego.

5 lipca 1921 roku został zawarty rozejm. W wyniku III Powstania śląskiego Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku podjęła 12 października 1921 roku decyzję o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska.

Obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla. Rada Ambasadorów zaakceptowała tę decyzję 20 października 1921 roku. Tym samym cel Powstania został w dużej mierze osiągnięty, a uzyskane tereny miały ogromne znaczenie dla gospodarki II Rzeczypospolitej.