Okrągły Stół

[ Okrągły Stół ]

Od wprowadzenia stanu wojennego w Polsce pogłębiał się kryzys gospodarczy. Sytuacja stawała się coraz bardziej napięta i władze komunistyczne wzmogły represje wobec podziemnych struktur NSZZ „Solidarność”. 9 listopada 1987 roku aresztowano Kornela Morawieckiego, przywódcę Solidarności Walczącej, a Urząd Wojewódzki w Gdańsku zakazał działalności KKW Solidarność. Wiosną 1988 roku rozpoczęły się strajki. W sierpniu gen. Czesław Kiszczak wezwał do natychmiastowego wygaszenia strajków i zagroził wprowadzeniem godziny milicyjnej i użyciem wojska. ZOMO weszło do kilku zakładów w Szczecinie i kopalń na Górnym Śląsku.

26 sierpnia 1988 roku Czesław Kiszczak wygłosił przemówienie telewizyjne, w którym wezwał do rozmów z opozycją, oferując „spotkanie Okrągłego Stołu z przedstawicielami różnych środowisk społecznych”.  31 sierpnia, w warszawskiej willi MSW przy ulicy Zawrat w Warszawie, doszło do pierwszej rozmowy Lecha Wałęsy z gen. Czesławem Kiszczakiem w obecności biskupa Bronisława Wacława Dąbrowskiego i Stanisława Cioska. Efektem rozmów było wezwanie Lecha Wałęsy do zaprzestania strajków, co spotkało się z ostrym sprzeciwem strajkujących.

15 września 1988 roku doszło do drugiego spotkania Lecha Wałęsy z Czesławem Kiszczakiem, Stanisławem Cioskiem i ks. Alojzym Orszulikiem w willi przy ul. Zawrat. Rozmowy te były przygotowaniem do pierwszego spotkania w szerszym gronie „w obiekcie specjalnym” nr 135 należącym do Departamentu I MSW w Magdalence. Jak podał historyk Sławomir Cenckiewicz, scenariusz rozmów władzy z opozycją został przedyskutowany już 22 sierpnia 1988 roku przez Jacka Kuronia w Departamencie III MSW.

Pierwsze spotkanie w willi w Magdalence odbyło się 16 września 1988 roku. Podstawowym celem rozmów w Magdalence jak to deklarowali reprezentanci opozycji – miała być relegalizacja „Solidarności”. W rzeczywistości reżim Jaruzelskiego zgodził się na oficjalne przywrócenie szyldu „Solidarności” dopiero w kwietniu 1989 roku, już po zamknięciu obrad Okrągłego Stołu.

W Magdalence ustalono, że obrady Okrągłego Stołu odbędą się w połowie października w pałacu w Jabłonnie. Jednak impas w rozmowach opozycji z komunistami opóźnił ich rozpoczęcie. Solidarność konsekwentnie domagała się legalizacji związku, nie zgadzając się także na ingerencję władz komunistycznych w skład przyszłej delegacji opozycyjnej przy Okrągłym Stole. Powrót do negocjacji i zawarcie porozumienia dodatkowo utrudniła podjęta przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów decyzja o postawieniu w stan likwidacji Stoczni Gdańskiej, będącej symbolem Solidarności.

Ostatecznie, dzięki naciskowi m.in. Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka, przyjęto „Stanowisko X Plenum KC PZPR w sprawie pluralizmu politycznego i związkowego” i 27 stycznia 1989 roku doszło do kolejnego roboczego spotkania Lecha Wałęsy i Czesława Kiszczaka w Magdalence. Na spotkaniu ustalono procedurę obrad, ich zakres oraz termin rozpoczęcia.

Po spotkaniach w Magdalence było wiadomo, że sprawa legalizacji „Solidarności” była załatwiona. Jednak wielu działaczy opozycji zadawało sobie pytanie jaką cenę trzeba będzie zapłacić za uzyskanie właściwego kształtu „Solidarności” i nie chciało zasiąść do rozmów z komunistami. Do ówczesnych przeciwników Okrągłego Stołu, a przede wszystkim jego kontraktowego charakteru, należeli m.in. Bogdan Borusewicz, Wiesław Chrzanowski, Ludwik Dorn, Andrzej Gwiazda, Bronisław Komorowski, Janusz Korwin-Mikke, Maciej Łopiński, Antoni Macierewicz, Kornel Morawiecki, Jan Olszewski i Anna Walentynowicz. W związku z tym przy Okrągłym Stole nie znaleźli się przedstawiciele wszystkich środowisk opozycyjnych.

Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku. Prowadzone były w kilku miejscach, a ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Pałac Prezydencki) w Warszawie. W obradach wszystkich zespołów, podzespołów i grup roboczych brało udział ok. 711 uczestników, ekspertów i obserwatorów.

W inauguracyjnym posiedzeniu wzięło udział 54 reprezentantów strony rządowo-koalicyjnej i opozycyjno-solidarnościowej. Skład delegacji koalicyjno-rządowej ustalił gen. Wojciech Jaruzelski, który osobiście nie uczestniczył w obradach. Reprezentanci strony solidarnościowo-opozycyjnej powołani zostali przez utworzony 18 grudnia 1988 roku Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie, którego sekretarzem był Henryk Wujec.

Funkcje rzeczników prasowych pełnili Jerzy Urban i Janusz Onyszkiewicz. Oprócz obu delegacji na sali obecni byli również obserwatorzy ze strony Episkopatu:  księża Bronisław Dembowski i Alojzy Orszulik, a także biskup ewangelicko-augsburski Janusz Narzyński. Wśród uczestników obrad był też zaproszony przez stronę rządową mecenas Władysław Siła-Nowicki. Obradom przewodniczyli prof. Władysław Findeisen i prof. Aleksander Gieysztor.

Miały miejsce dwa spotkania plenarne (na rozpoczęcie i zakończenie obrad) oraz ok. 97 posiedzeń w zespołach, podzespołach i grupach roboczych. Obrady toczone były w trzech głównych zespołach, tzw. stolikach: ds. gospodarki i polityki społecznej (13 posiedzeń), ds. reform politycznych (9 posiedzeń), ds. pluralizmu związkowego (10 posiedzeń). Zespołowi ds. pluralizmu związkowego przewodniczyli Tadeusz Mazowiecki, Aleksander Kwaśniewski i reprezentujący OPZZ Romuald Sosnowski. Zespół ds. gospodarki i polityki społecznej obradował pod przewodnictwem prof. Władysława Baki i prof. Witolda Trzeciakowskiego. Natomiast zespołem ds. reform politycznych kierowali prof. Bronisław Geremek oraz prof. Janusz Reykowski.

Stworzono też dziesięć podzespołów: ds. ekologii (8 posiedzeń), ds. górnictwa (9 posiedzeń), ds. polityki mieszkaniowej (4 posiedzenia), ds. młodzieży (5 posiedzeń), ds. nauki, oświaty i postępu technicznego (4 posiedzenia), ds. reformy prawa i sądów (9 posiedzeń), ds. rolnictwa (5 posiedzeń), ds. środków masowego przekazu (6 posiedzeń), ds. stowarzyszeń i samorządu terytorialnego (1 posiedzenie), ds. zdrowia (5 posiedzeń). Obradowano również w kilku grupach roboczych, m.in.: ds. indeksacji płac i dochodów, ds. majątkowych związków zawodowych, ds. nowelizacji ustawy o związkach zawodowych, ds. samorządu terytorialnego.

Pod koniec lutego powstała pierwsza lista tematów, które wymagały konsultacji w węższym gronie. Zdecydowano się na kolejne spotkanie w obiekcie wywiadu „Magdalenka”. Te rozmowy stały się pewnego rodzaju „podziemiem Okrągłego Stołu”. To w Magdalence zapadały najważniejsze decyzje. Spotkania odbywały się w coraz bardziej poufnej atmosferze przy „wódce i zakąsce”.

Jacek Kuroń w 1989 roku powiedział:

„Opozycjoniści na zaproszenie władzy – nie ma się co łudzić – przychodzą nie po to, żeby władzę wziąć, tylko dlatego, że władza widocznie uważa, że jakoś sojusz z opozycją ją wzmocni. To jest jakby motto tego co się dzieje tutaj.”

Zobacz więcej na temat rozmów w Magdalence.

Podczas Obrad Okrągłego Stołu ustalono:

– utworzenie Senatu z liczbą 100 senatorów,
– kwotowe wybory do Sejmu, w których 65% miejsc (299 mandatów) miało być zagwarantowane dla komunistów: 60% dla PZPR, ZSL i SD oraz 5% dla prokomunistycznych organizacji katolików, czyli PAX, UChS i PZKS. O pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni (zobacz: Wybory parlamentarne z 1989 roku),
– utworzenie urzędu Prezydenta PRL, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe na 6-letnią kadencję, – zwiększenie roli Sejmu jako naczelnego organu państwa, likwidacja Rady Państwa,
– zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiła rejestrację NSZZ „Solidarność”, NSZZ RI „Solidarność” i NZS,
– większe kompetencje Trybunału Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich,
– dostęp opozycji do mediów, np. raz w tygodniu półgodzinna audycja w TVP, reaktywowanie „Tygodnika Solidarność”, powstanie dziennika opozycyjnego „Gazety Wyborczej”,
– zostało przyjęte „Stanowisko w sprawie polityki społecznej i gospodarczej oraz reform systemowych”, nie zawierało ono jednak większych konkretów w sprawie reform gospodarczych.

Uczestnicy obrad Okrągłego Stołu, zwłaszcza Ci, którzy obradowali z władzą w Magdalence, uważają ustalenia Okrągłego Stołu za sukces i przykład pokojowego przejęcia władzy. Jednak komuniści, którzy wiedzieli, że zbliża się koniec ich władzy, dzięki tym ustaleniom zapewnili sobie czas na zainstalowanie się w nowej rzeczywistości. Mimo częściowo wolnych wyborów komuniści mieli wciąż 65% większości w Sejmie, wystarczającą do bieżącego zarządzania państwem, jednocześnie uniemożliwiające jednostronne zmiany o charakterze konstytucyjnym wymagające 2/3 głosów.

Dzięki ograniczonemu do 100 miejsc składowi Senatu stwarzali też ogromną szansę wyboru na prezydenta popieranego przez siebie kandydata, ponieważ elekcji tej miały dokonywać obie izby połączone w Zgromadzenie Narodowe, a najpoważniejszym kandydatem na prezydenta był Wojciech Jaruzelski. Nie posunięto się do wprowadzenia rządów prezydenckich, jednak urzędowi temu nadano wiele uprawnień. Przede wszystkim prezydent miał zwierzchność nad siłami zbrojnymi i odpowiedzialność za wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo kraju. Prezydent miał być też gwarantem ewolucyjnego kontynuowania prawdopodobnych dalszych zmian ustrojowych.

Konsekwencją Okrągłego Stołu, a zwłaszcza rozmów w Magdalence, było zbratanie się części ich uczestników z władzą. Dzięki temu mogli oni liczyć na uczestnictwo w przywilejach. Mieli oni w efekcie nieporównywalnie silniejszą pozycję polityczną i majątkową, niż ci, którzy w tym procesie nie uczestniczyli. Okrągły Stół  odbywał się w atmosferze „dwuznaczności i niejasności moralnej”. Z jednej strony w obradach uczestniczyło wiele osób, które widziały w nich szansę na zamiany w Polsce. Z drugiej strony były rozmowy w Magdalence, z których zachowały się zdjęcia biesiad i lejącej się  litrami wódki, przy której część opozycji dogadała się i zbratała z komunistami. Tak narodziły się elity III Rzeczypospolitej.

Posłuchaj:

Leszek Czajkowski – „Bajka senna vel. studium dyktatury”

Paweł Piekarczyk – „Bajka senna”

Program TVP „Misja specjalna” o Okrągłym Stole i rozmowach w Magdalence:

Zobacz program IPN „Taśmy z Magdalenki”

Drugi odcinek filmu „Historia III RP” poświęcony obradom Okrągłego Stołu:

http://www.dailymotion.com/video/xr8msm_historia-iii-rp-odcinek-2-okragly-stol_news