Fieldorf August Emil („Nil”)

Generał brygady August Emil Fieldorf ps. „Nil” –  ur. 20 marca 1895 r. w Krakowie, zm. 24 lutego 1953 r. w Warszawie, był organizatorem komendantem Kedywu AK, wybitnym oficerem Polskiego Państwa Podziemnego.

Od wczesnej młodości walczył, ażeby Polska odzyskała niepodległość – już w 1912 roku był w Związku Strzeleckim, a w 1914 roku jako żołnierz Pierwszej Kompanii Kadrowej i I Brygady Legionów. Po kryzysie przysięgowym został wcielony do Cesarskiej i Królewskiej Armii i przeniesiony na front włoski. Zdezerterował i w sierpniu 1918 roku zgłosił się do Polskiej Organizacji Wojskowej w rodzinnym Krakowie.

Był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej, po której pozostał w czynnej służbie wojskowej. W 1919 roku został odznaczony Krzyżem „Wilno”, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari w 1944 roku, i wieloma innymi. W 2006 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.

W trakcie wojny obronnej, we wrześniu 1939 roku, był dowódcą 51 pułku piechoty. Po rozbiciu pułku próbował przedostać się do Francji, ale został aresztowany na granicy ze Słowacją i internowany. Zbiegł z obozu internowania i przez Węgry przedostał się na zachód, gdzie zgłosił się do tworzącej się polskiej armii. We Francji ukończył kursy sztabowe i został awansowany na stopień pułkownika. Po kapitulacji Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii.

Został wyznaczony przez władze polskie pierwszym emisariuszem Rządu i Naczelnego Wodza do kraju. 17 lipca 1940 roku wyruszył z Londynu przez Afrykę, Stambuł, Belgrad, Budapeszt i 6 września 1940 roku znalazł się w Warszawie. Działał w Komendzie Głównej ZWZ, a następnie został Inspektorem Obszaru Krakowskiego i Komendantem Obszaru Białostockiego ZWZ-AK. Działał pod pseudonimem „Nil”.

Od roku 1942 był w Komendzie Głównej AK. Został członkiem Kierownictwa Walki Podziemnej i szefem Kedywu. Wydał rozkaz likwidacji generała SS Franza Kutschery (akcja Kutschera). W kwietniu 1944 roku powierzono mu misję utworzenia  organizacji NIE (jak niepodległość), której celem było przeciwstawienie się sowietyzacji Polski. Emil August Fieldorf został pierwszym komendantem organizacji NIE. Na krótko przed upadkiem Powstania warszawskiego, rozkazem Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego, został awansowany na stopień generała brygady. Po upadku Powstania warszawskiego został zastępcą dowódcy AK, gen. Leopolda Okulickiego i zajmował to stanowisko do 19 stycznia 1945 roku.

7 marca 1945 roku został aresztowany przez NKWD, nie rozpoznany, pod fałszywym nazwiskiem Walenty Gdanicki, i zesłany pod Swierdłowsk do obozu pracy, gdzie przebywał w latach 1945-47. Po odbyciu kary w 1947 roku powrócił do Polski i osiedlił się pod fałszywym nazwiskiem w Białej Podlaskiej. Nie powrócił do działalności w konspiracji. Ostatecznie zamieszkał w Łodzi. W 1948 roku, po obietnicy amnestii, ujawnił się podając prawdziwe imię i nazwisko oraz stopień generała brygady. Mimo tego do ewidencji został wpisany pod nazwiskiem Walenty Gdanicki.

Zwrócił się na piśmie (podpisanym własnym imieniem i nazwiskiem) do ministra obrony narodowej z prośbą o uregulowanie stosunku do służby wojskowej. W październiku 1950 roku spotkał się z gen. Gustawem Paszkiewiczem, dyrektorem Biura Wojskowego Ministerstwa Leśnictwa, który przed II wojną światową i w czasie kampanii wrześniowej był przełożonym generała „Nila”. Uzyskał od niego pisemne potwierdzenie przebiegu służby wojskowej w czasie wojny, z którym 10 października 1950 roku stawił się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi. Po wyjściu z jej siedziby został aresztowany przez funkcjonariuszy UB.

Przewieziono go do Warszawy i osadzono w więzieniu mokotowskim. Został oskarżony o wydawanie rozkazów likwidowania przez AK partyzantów sowieckich. Był torturowany i nakłaniany do współpracy z bezpieką. Jednakże jako oficer Wojska Polskiego odmówił. Próbę ratowania generała „Nila” podejmowała dwukrotnie siostra Feliksa Dzierżyńskiego, której siostrzeniec był drugim mężem córki generała – Krystyny.

Po sfingowanym procesie, w którym przedstawiono wymuszone w śledztwie przez UB zeznania podwładnych generała, 16 kwietnia 1952 roku został skazany w Sądzie Wojewódzkim dla m. st. Warszawy przez sędzię Marię Gurowską na karę śmierci przez powieszenie. 20 października 1952 roku Sąd Najwyższy podtrzymał wyrok śmierci wydany przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Posiedzenie miało charakter tajny, odbyło się bez obecności oskarżonego i jedynie na podstawie nadesłanych dokumentów. Sędziami, którzy zatwierdzili w ten sposób wyrok byli: Emil Merz, Gustaw Auscaler i Igor Andrejew. Prośba rodziny o ułaskawienie została odrzucona.

Wyrok został wykonany 24 lutego 1953 w więzieniu na Mokotowie w Warszawie, przez powieszenie. Prokurator Witold Gatner tak opisał egzekucję generała „Nila”:

Byłem zdenerwowany, napięty. Czułem, że trzęsą mi się nogi. Skazany patrzył mi cały czas w oczy. Stał wyprostowany. Nikt go nie podtrzymywał. Po odczytaniu dokumentów zapytałem skazanego, czy ma jakieś życzenie. Na to odpowiedział: „Proszę powiadomić rodzinę”. Oświadczyłem, że rodzina będzie powiadomiona. Zapytałem ponownie, czy jeszcze ma jakieś życzenia. Odpowiedział, że nie. Wówczas powiedziałem: „Zarządzam wykonanie wyroku”. Kat i jeden ze strażników zbliżyli się (…). Postawę skazanego określiłbym jako godną. Sprawiał wrażenie bardzo twardego człowieka. Można było wprost podziwiać opanowanie w obliczu tak dramatycznego wydarzenia.

Nie jest znane miejsce pochówku generała Augusta Emila Fieldorfa, a żaden z uczestników zbrodni sądowej nie poniósł kary.

Posłuchaj „Generał Nil” z płyty „Niewygodna prawda”.

Zobacz film fabularny „Generał Nil”.