Szendzielarz Zygmunt „Łupaszko”
Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszko” – ur. 12 marca 1910 r. w Stryju, zm. 8 lutego 1951 r. w Warszawie, major kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, Żołnierz Wyklęty. Jego dwaj starsi bracia walczyli w 1919 roku o Lwów, jeden został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, drugi poległ w walkach.
Wstąpił do Wojska Polskiego w 1931 roku, ukończył Szkołę Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu gdzie dał się poznać jako wybitny teoretyk i dowódca liniowy. W 1934 roku trafił do 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie w stopniu podporucznika. W okresie służby wojskowej Zygmunt Szendzielarz brał udział w licznych zawodach hippicznych, zajmując wysokie miejsca.
W 1939 roku podczas kampanii wrześniowej dowodził 2. szwadronem 4. Pułku Ułanów, który wchodził w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii. 27 września dostał się do niewoli (prawdopodobnie niemieckiej), z której zbiegł i wrócił do Wilna. Do konspiracji wstąpił w 1940 roku. Został mianowany dowódcą pierwszego oddziału partyzanckiego operującego na Wileńszczyźnie, oddziału podporucznika Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”, który był inicjatorem jego powstania.
Oddział ten do sierpnia 1943 roku prowadził spektakularne akcje przeciw Niemcom. Współpracował też z partyzantami sowieckimi, którzy działali na tym samym terenie. W 1943 roku, podczas planowania jednej ze wspólnych akcji, dowództwo oddziału „Kmicica” zostało zamordowane przez Sowietów. Nazwę oddziału zmieniono na 5. Wileńską Brygadę AK, a jej dowódcą został Zygmunt Szendzielarz.
Brygada działała na terenach położonych na wschód od Wilna. Jej cechą charakterystyczną było ciągłe przemieszczanie się, co utrudniało jej namierzenie i rozbicie. Głównym zadaniem oddziału była ochrona polskich wsi przed grabieżami sowieckimi, a także walka z Niemcami i milicją litewską. Sukcesy 5. Wileńskiej Brygady AK przyciągały do niej licznych ochotników. Niemcy próbowali namówić „Łupaszkę” do współpracy jednak bezskutecznie. Mimo to, w okresie powojennym niektórzy emigracyjni publicyści i komuniści w kraju oskarżali go o kolaborację z Niemcami.
23 czerwca 1944 roku w zamieszkanej głównie przez Litwinów wsi Dubinki, oddział „Łupaszki” przeprowadził akcję odwetową, w której zginęły przypadkowe ofiary cywilne – 27 osób, w tym kobiety i dzieci, wśród ofiar znalazła się też Polka, Anna Górska, z czteroletnim synem. Akcja zbrojna była odpowiedzią na wcześniejszy mord w Glinciszkach w czasie którego litewski oddział pomocniczy policji niemieckiej zabił 39 Polaków.
5. Wileńska Brygada AK nie wzięła udziału w akcji Burza. „Łupaszko” nie ufał Sowietom i jak pokazała historia miał rację. Sowieci odnaleźli jego odział i major Szendzielarz rozwiązał Brygadę. Nie złożył jednak broni ale w sierpniu 1944 roku założył nową bazę w okolicach Wołkowyska i odbudował struktury 5. Wileńskiej Brygady AK. Miała ona działać w okolicach Bielska Podlaskiego i Wysokiego Mazowieckiego. Głównym zadaniem oddziału było likwidowanie funkcjonariuszy NKWD i UBP oraz żołnierzy Armii Czerwonej, WP i KBW. Po otrzymaniu rozkazu o rozwiązaniu oddziału wyjechał do Gdańska, gdzie prowadził działalność propagandową, która jednak nie do końca mu odpowiadała.
Fragment ulotki z marca 1946 roku, która była kolportowana przez oddział „Łupaszki”:
Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród, a ludzi takich mamy, którzy i słowa głośno nie mogą powiedzieć, bo UB wraz z kliką oficerów sowieckich czuwa. Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich, mordują najlepszych Polaków domagających się wolności i sprawiedliwości.
W 1946 roku odtworzył ponownie 5. Wileńską Brygadę AK. Operował głównie na terenie Pomorza i walczył z żołnierzami LWP czy funkcjonariuszami UBP i MO, by rozbrajaniu i rozbijać struktury terenowe reżimowej władzy. Odział był poddawany licznym represjom, następowały liczne aresztowania więc pod koniec 1946 roku „Łupaszko” przeszedł na Białostocczyznę i Podlasie.
Podczas koncentracji oddziału w dniach 19–24 marca 1947 roku, Zygmunt Szendzielarz zwolnił tych podkomendnych, którzy chcieli się ujawnić. Pozostał z czterdziestoma partyzantami i rozwiązał 5. Wileńską Brygadę AK już po raz ostatni. Sam nie chciał się ujawniać, próbował jednak powrócić do cywilnego życia. 30 czerwca 1948 roku UBP wytropił i aresztował „Łupaszkę”, który w tym czasie przebywał w miejscowości Osielec.
Został osadzony w więzieniu Mokotowskim przy Rakowieckiej, w Pawilonie X, gdzie przebywał do 8 lutego 1951 roku. Był przesłuchiwany około pięćdziesięciu razy. W pokazowym procesie na ławie oskarżonych zasiedli również członkowie jego oddziału. Zygmunt Szendzielarz nie zaprzeczał swojemu udziału w podziemiu antykomunistycznym, ani nie poprosił o łaskę. Został skazany na osiemnastokrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku o 20:15 strzałem w tył głowy. Jego ciało pochowano potajemnie w zbiorowej mogile w „Kwaterze Ł” na cmentarzu powązkowskim w Warszawie. Badaczom IPN udało się zidentyfikować jego szczątki po 62 latach, pogrzeb odbył się 24 kwietnia 2016 roku w Warszawie.
Zobacz film „Major i dziewczyna”.
Posłuchaj:
Tadek – „Major Łupaszko cz. I”