1940 r.: Akcja AB

[ Powrót do historii Polski ]

 

[ Przygotowania ] [ Przebieg ] [ Kaci i Ofiary ]

Akcja AB to kryptonim akcji hitlerowskich Niemiec, tzw. Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej (Ausserordentliche Befriedungsaktion – AB). Została ona przeprowadzona na terytorium Generalnego Gubernatorstwa pomiędzy majem a lipcem 1940 roku. W trakcie Akcji AB policja niemiecka oraz funkcjonariusze SS wymordowali ponad 6500 Polaków, z czego ponad połowę z nich stanowili przedstawiciele polskich elit intelektualnych i politycznych. Akcja AB była niejako rozwinięciem działań eksterminacyjnych prowadzonych przez Niemców na obywatelach Polski w ramach Intelligenzaktion – władze okupacyjne zauważyły, że pomimo szoku związanego z wojną obronną 1939 r., działalność ruchu oporu przybiera na sile.

Wierząc, że wśród Polaków jako narodu niższego świadomość narodową posiada tylko inteligencja, już od pierwszy dni okupacji Niemcy przystąpili do wytrzebiania krajowych elit społecznych, intelektualnych oraz politycznych. Okupant zakładał, że eksterminacja warstw wiodących narodu polskiego pozwoli zniszczyć polską tożsamość i tym samym przemienić społeczeństwo w niewykwalifikowaną rzeszę taniej siły roboczej dla III Rzeszy. Naziści w ramach określenia „polska warstwa przywódcza” ( Fuhrungsschicht) uznawali duchownych, nauczycieli, lekarzy, polityków, oficerów, kupców, urzędników oraz posiadaczy ziemskich, za grupy przeznaczone do eliminacji. Podjęcie przez Niemców ofensywy na Zachodzie (1940 r.) pozwoliło im na odwrócenie uwagi światowej opinii publicznej od wydarzeń w Polsce. Tym samym okupant postanowił wykorzystać tę okoliczność do przeprowadzenia kolejnej po Intelligenzaktion, szeroko zakrojonej akcji wymierzonej w inteligencję i elity społeczne Polski.

Istotną, wręcz kluczową rolę w późniejszym przeprowadzeniu Akcji AB odegrała konferencja z 16 maja 1940 roku w Krakowie, na której Niemcy poruszyli kwestię „nadzwyczajnych posunięć koniecznych dla zabezpieczenia spokoju i porządku w Generalnym Gubernatorstwie”. Generalny gubernator Hans Frank zlecił SS-Brigadefuhrerowi, Bruno Streckenbachowi (dowódca policji w GG) przeprowadzenie „nadzwyczajnej akcji pacyfikacyjnej (Ausserordentliche Befriedungsaktion – AB). Akcja AB rozpoczęła się od fali masowych aresztowań przeprowadzanych przez niemiecką policję bezpieczeństwa we wszystkich rejonach Generalnego Gubernatorstwa, jeszcze na początku marca 1940 roku. Zatrzymywano urzędników, duchownych, lekarzy, prawników, a przede wszystkim działaczy politycznych oraz społecznych. Obławy były następnie kontynuowane na przestrzeni kolejnych tygodni.

Polaków więziono m.in. na Pawiaku, na Montelupich w Krakowie, w Kielcach, Lublinie, Radomiu, Tarnowie, Wiśniczu oraz Nowym Sączu. Wielu z owych osób trafiło następnie do obozów koncentracyjnych, takich jak np. Auschwitz oraz Sachsenhausen. Szczególnie brutalnie postąpiono z przedstawicielami „polskiej warstwy przywódczej” zatrzymanymi ta terenie i w okolicach Warszawy – zostali oni zamordowani na obrzeżach Puszczy Kampinoskiej, w pobliżu wsi Palmiry. W nocy z 20 na 21 czerwca 1940 roku Niemcy rozstrzelali tam wybitnych przedstawicieli polskiego życia politycznego, kulturalnego, sportowego oraz społecznego. 6 lipca 1940 roku z więzienia w Jaśle wywieziono, a następnie rozstrzelano 87 osób, z których większość była polskimi żołnierzami zatrzymanymi w drodze na Węgry. Osoby zatrzymywane w trakcie Akcji AB mordowano także w lasach na Bzinie i Brzasku nieopodal Skarżyska-Kamiennej, w Kumowej Dolinie koło Chełma, w Firleju obok Lublina. Wśród zamordowanych osób znaleźli się m.in. Maciej Rataj, były marszałek sejmu, polityka lewicy, Mieczysława Niedziałkowskiego oraz polski mistrz olimpijski w lekkoatletyce, Janusz Kusociński.

Po zakończeniu właściwej Akcji AB Niemcy nadal prowadzili politykę eksterminacji polskiej inteligencji. W 1941 roku, we Lwowie rozstrzelali polskich profesorów i pracowników naukowych uniwersytetu lwowskiego i politechniki wileńskiej – w tym Tadeusza Boya-Żeleńskiego oraz Kazimierza Bartla. W Ponarach wybito zasłużonych polskich uczonych, podobnie jak w Grodnie, Nowogródku (zamordowano tam polskie zakonnice), w Stanisławowie, jak i wielu innych miastach. Celem owej brutalnej eksterminacji było sprowadzenie polskiego narodu do stanu bezkulturowej masy, którą będzie można łatwo wynarodowić i podporządkować potrzebom III Rzeszy.

Akcja AB była jedną z najbardziej krwawych akcji przeprowadzonych przez Niemców w okupowanej Polsce.