Przebieg stanu wojennego

[Strona informacyjna: Stan wojenny ]

[ Przyczyny ] [ Wprowadzenie ] [ Przebieg ]
[ Internowani ] [ Ofiary ] [ Życie codzienne ]
[ Filmy ] [ Książki ] [ Muzyka ]

Zobacz: Wprowadzenie stanu wojennego.

W sobotę 12 grudnia 1981 roku ok. 22:30 rozpoczęła się akcja Azalia, mająca na celu opanowanie i wyłączenie obiektów teletransmisyjnych i central telefonicznych. Do 451 obiektów w całym kraju wkroczyły uzbrojone oddziały, sformowane z 700 funkcjonariuszy SB i MO, 3000 żołnierzy Wojsk Ochrony Pogranicza oraz innych jednostek wojskowych MSW, a także 1200 żołnierzy oddelegowanych przez wojsko.

13 grudnia 1981 roku (noc z soboty na niedzielę) o północy oddziały ZOMO rozpoczęły ogólnokrajową akcję aresztowań działaczy opozycyjnych. Około 10 tys. funkcjonariuszy wzięło udział w akcji Jodła, której celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla bezpieczeństwa państwa. W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5 tys. osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 tys. osób.

Zobacz: Internowani podczas stanu wojennego.

Zaraz po północy zamilkły cywilne telefony, w tym także w ambasadach i konsulatach. Funkcjonariusze SB, MO i żołnierze obsadzili wszystkie obiekty radia i telewizji. O wprowadzeniu stanu wojennego poinformowało Polskie Radio i Telewizja Polska o godzinie 6:00 nadając przemówienie generała Jaruzelskiego.

MON powołało dziesiątki tysięcy rezerwistów, a MSW wydało rozporządzenie o nakazie zdeponowania broni i amunicji. 14 grudnia rezerwiści powołani do jednostek milicji otrzymali broń, z zastrzeżeniem, że wydawanie amunicji należeć będzie do decyzji komendantów wojewódzkich MO. Broń wydawano zmobilizowanym członkom ORMO, a także emerytom oraz rencistom SB i MO, zorganizowanym w grupach samoobrony. Na ulice wyjechały czołgi.

Zmilitaryzowano wiele instytucji, do których skierowano 8000 komisarzy wojskowych, w tym 400 do resortów i instytucji centralnych. Zmilitaryzowano m.in. część strategicznych sektorów gospodarki, takich jak komunikacja, telekomunikacja, energetyka, górnictwo i porty morskie oraz 129 najważniejszych fabryk. Prezenterzy telewizji występowali ubrani w mundury.

Zakazano strajków, zgromadzeń, działalności związkowej i społecznej. Sądy zaczęły działać w trybie doraźnym. Wyłączono komunikację telefoniczną, wprowadzono cenzurę korespondencji. Po późniejszym przywróceniu łączności, kontroli i cenzurze podlegały również rozmowy telefoniczne. W słuchawkach telefonicznych informował o tym powtarzający się automatyczny komunikat: „rozmowa kontrolowana, rozmowa kontrolowana…”.

Wstrzymano wydawanie prasy. Ukazywały się tylko dwie gazety rządowe – „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności”. Ograniczono możliwość przemieszczania się wprowadzając godzinę milicyjną, która w początkowym okresie stanu wojennego trwała od godziny 19:00 do 6:00 rano, a później od 22:00 do 6:00. Zakazano zmiany miejsca pobytu bez uprzedniego zawiadomienia władz administracyjnych. Zarządzono również wstrzymanie wyjazdów zagranicznych do odwołania. Zamknięto granice państwa i lotniska cywilne. Czasowo zawieszono zajęcia w szkołach i na uczelniach wyższych.

W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego NSZZ „Solidarność” organizowało protesty. Strajkowały m.in.: Stocznia Gdańska, Huta im. Lenina w Krakowie, Fabryka Samochodów w Lublinie, Stocznia im. Waryńskiego w Szczecinie, Huta Katowice. ZOMO, milicja i wojsko sukcesywnie pacyfikowały strajki. Szczególny opór stawiały na Śląsku kopalnie. 15 grudnia oddział ZOMO został dwukrotnie wyparty z terenu kopalni „Manifest Lipcowy”, za trzecim razem kilkunastoosobowa grupa milicjantów otworzyła ogień do robotników, raniąc czterech z nich.

16 grudnia 1981 roku doszło do masakry górników strajkujących w Kopalni Wujek w Katowicach. Podczas pacyfikacji siłami milicji oraz wojska i w wyniku strzałów oddziału ZOMO zginęło 9 górników, a 24 zostało rannych. Wysłanie czołgów do pacyfikacji Kopalni Wujek zaproponował Tadeusz Rusak, którego Bronisław Komorowski już po transformacji ustrojowej rekomendował na stanowisko szefa UOP.

Do głównego uderzenia na Kopalnię Wujek przeznaczono: 5 kompanii ZOMO, 2 kompanie ORMO, 1 kompanię NOMO, 7 armatek wodnych, a ponadto 3 kompanie po 10 bojowych wozów piechoty i 1 kompanię czołgów. Każdy z żołnierzy biorący udział w pacyfikacji otrzymał 60 szt. amunicji ostrej i 60 szt. amunicji ślepej.

Zobacz też: Ofiary stanu wojennego.

Protesty robotnicze najdłużej trwały w KWK Ziemowit, gdzie górnicy strajkowali do 22 grudnia i KWK Piast, gdzie 1000 górników przebywało pod ziemią od 14 grudnia do 28 grudnia 1981 roku i był to najdłużej trwający strajk w historii powojennego górnictwa.

Manifestowano też na ulicach. 16 grudnia w Gdańsku w manifestacji wzięło udział ok. 100 000 ludzi. Doszło do starcia z oddziałami ZOMO, które trwały do 17 grudnia. Pierwszego dnia ranne zostały 324 osoby. 17 grudnia koło Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku milicja użyła broni palnej. Funkcjonariusze ZOMO postrzelili 4 osoby, jedna z nich zmarła. Do podobnej wielotysięcznej demonstracji doszło 17 grudnia w Krakowie, gdzie również doszło do brutalnego rozpędzenia manifestantów.

Protestowali też zwykli obywatele, którzy zaczęli nosić na ubraniu oporniki jako symbol protestu lub z premedytacją spóźniali się do pracy, aby zamanifestować swoje poglądy polityczne. Na budynkach, zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach, zaczęło się pojawiać coraz więcej antyrządowych napisów.

21 grudnia ambasador PRL w Stanach Zjednoczonych Romuald Spasowski poprosił o azyl polityczny. Sąd wojskowy w PRL zaocznie skazał go potem na karę śmierci. 23 grudnia Stany Zjednoczone wprowadziły sankcje gospodarcze przeciwko PRL. O azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych poprosił też ambasador PRL w Japonii Zdzisław Rurarz. On również został później skazany zaocznie przez sąd wojskowy w PRL na karę śmierci.

28 grudnia po stłumieniu ostatnich strajków w KWK Piast, z pracy w tym zakładzie wyrzucono 2 tys. robotników. Masowe zwolnienia załóg w strajkujących zakładach stosowano w skali całego kraju. W wyniku akcji weryfikacyjnej środowisk dziennikarskich z zajmowanych stanowisk zwolniono 800 osób. Niektóre gazety zostały zlikwidowane, np. „Kultura” czy „Czas”.

4 stycznia 1982 roku wznowiono zajęcia w szkołach, a 8 lutego na uczelniach wyższych. 5 stycznia 1982 roku zdelegalizowano Niezależne Zrzeszenie Studentów, a wielu jego członków aresztowano. 20 marca zlikwidowano Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich. W samej PZPR doszło do zwolnień i likwidacji części terenowych struktur partyjnych. Aresztowano także, głównie dla efektu propagandowego, znanych działaczy komunistycznych, m.in. Edwarda Gierka, Piotra Jaroszewicza oraz Edwarda Babiucha, kojarzonych z poprzednimi ekipami rządzącymi.

Władze zapowiedziały wdrożenie reformy gospodarczej, a pierwszym efektem tych działań była wprowadzona 1 lutego 1982 roku podwyżka cen żywności średnio o 241%, a także opału i energii średnio o 171%. Braki na rynku żywnościowym i towarowym zmuszały do utrzymywania systemu reglamentacji wielu artykułów. Rozszerzono system kartek żywnościowych, bez których nie można było kupić m.in. mięsa, cukru, masła, kaszy, mąki, butów, alkoholu, papierosów i benzyny.

Zobacz więcej: Życie codzienne w czasie stanu wojennego.

5 lutego 1982 roku rozpoczęły się najpierw w Świdniku, a potem w innych miastach, manifestacje spacerowe. Podczas trwania Dziennika Telewizyjnego ludzie masowo wychodzili „na spacer”, demonstrując w ten sposób swą niechęć do rządu oraz brak wiary informacjom propagandowym podawanym w telewizji publicznej. Rozwijała się też prasa i wydawnictwa niezależne.

31 lipca 1982 roku, w rocznicę podpisania porozumień sierpniowych, miały miejsce w całym kraju demonstracje. W Lubinie zostały zabite przez milicję trzy osoby. Latem 1982 roku władza zaczęła mówić o likwidacji NSZZ „Solidarność” i 8 października Sejm uchwalił ustawę o związkach zawodowych, która w praktyce oznaczała delegalizację „Solidarności”. Jesienią zwolnieni zostali kolejni internowani, w tym 14 listopada zwolniono Lecha Wałęsę. 18 grudnia 1982 roku Sejm uchwalił zawieszenie stanu wojennego, które weszło w życie 31 grudnia 1981 roku. Ostatecznie stan wojenny został zniesiony 22 lipca 1983 roku.