1792 r.: Konfederacja targowicka
[ Powrót do historii Polski ]
Część wpływowej magnaterii nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez Konstytucję 3 Maja. W porozumieniu z carycą Rosji Katarzyną II, w nocy z 18 na 19 maja 1792 roku w pogranicznym miasteczku Targowica zawiązali konfederację generalną koronną w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 Maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną.
Jej zawiązanie posłużyło Rosji jako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej. W Konfederacji targowickiej wzięli udział magnaci: generał artylerii koronnej Stanisław Szczęsny Potocki jako marszałek konfederacji koronnej, hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny koronny Seweryn Rzewuski, generał Szymon Kossakowski i inni. Sekretarzem Konfederacji targowickiej został publicysta Dyzma Bończa-Tomaszewski. Chcieli oni podziału państwa na samodzielne prowincje i zwrócili się w tym celu do Rosji o pomoc wojskową, która uzyskali. 18 maja 1792 roku na Rzeczpospolitą uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska, co było początkiem wojny polsko-rosyjskiej.
Władze Konfederacji targowickiej, korzystając z opieki wojsk rosyjskich dokonały wówczas wielu aktów zemsty osobistej wobec szlachty i mieszczan, którzy w większości poparli Konstytucję 3 Maja. Palono wsie i miasta należące do patriotów, na dobra ich nakładano sekwestr, a ich samych niejednokrotnie publicznie znieważano. Poczynania te były zazwyczaj okazją do prywatnego wzbogacenia się kosztem ofiar i Rzeczypospolitej.
Król Stanisław August Poniatowski, który był pozbawiony pomocy zbrojnej swojego austriackiego sojusznika i szantażowany stanął przed widmem bankructwa, odstąpił od reformatorów i przyłączył się do Konfederacji targowickiej. Polska armia uległa rozbiciu, a wielu reformatorów, uważając ich sprawę za przegraną, opuściło kraj, udając się na emigrację. Jednak król nie uratował Rzeczypospolitej. Ku zaskoczeniu targowiczan nastąpił w 1793 roku II rozbiór Polski. Większość czołowych przywódców Konfederacji targowickiej zostało skazanych na śmierć i powieszonych w czasie Insurekcji kościuszkowskiej.