Przyczyny wybuchu Powstania warszawskiego
[ Strona informacyjna: Powstanie warszawskie ]
[ Przyczyny ] [ Przebieg ] [ Skutki ]
[ Alianci wobec Powstania ] [ NSZ w Powstaniu ] [ Rzeź Woli ] [ Sowieci wobec Powstania ]
[ Filmy ] [ Książki ] [ Muzyka ] [ Muzeum Powstania Warszawskiego] [ Pamięć ] [ Wykłady ]
Polska w czasie II wojny światowej znajdowała się częściowo pod okupacją Niemiecką, a częściowo pod okupacją sowiecką. Stało się tak w wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow. Zarówno na terenach okupowanych przez Niemców jak i Sowietów Polacy stworzyli ruch oporu. W Generalnym Gubernatorstwie powstało Polskie Państwo Podziemne i jego zbrojne ramię Armia Krajowa. Polskie podziemie od samego początku swojego istnienia przygotowywało się do powszechnego powstania przeciwko okupantowi.
W 1944 roku działania II wojny światowej osiągnęły punkt krytyczny. Niemcy prowadziły wojnę na dwóch frontach. Na wschodzie Sowieci po bitwie pod Stalingradem posuwali się coraz bardziej na zachód. Alianci natomiast, po lądowaniu w Normandii i otwarciu drogi na Rzym po bitwie o Monte Cassino, coraz bardziej napierali od zachodu. Z kolei Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i ZSRS tworzyły plany nowego porządku świata. W tych planach Polska miała znaleźć się pod wpływem Sowietów.
ZSRS po ujawnieniu zbrodni katyńskiej zerwał stosunki dyplomatyczne z Polską i już w listopadzie 1943 roku, na spotkaniu Winstona Churchilla, Franklina Roosevelta i Józefa Stalina w Teheranie, ustalono, że podstawą do ustalenia zachodniej granicy Związku Sowieckiego będzie tzw. linia Curzona, czyli granica dzieląca Polskę w pakcie Ribbentrop-Mołotow między ZSRS a Niemcy. W ramach rekompensaty Polska miała otrzymać ziemie zachodnie należące do Niemiec.
Informacje o takim obrocie spraw docierały do rządu polskiego w Londynie i do dowódców Armii Krajowej. Jesienią 1943 roku stało się też jasne, że Polska nie zostanie wyzwolona spod okupacji niemieckiej przez aliantów zachodnich, ale przez Armię Czerwoną.
Generał Władysław Anders, kiedy zgodził się na poprowadzenie przez 2 Korpus Polski głównego szturmu pod Monte Cassino, widział w tym szansę dla sprawy polskiej. Uważał, że przez sukces w bitwie zwróci uwagę na sytuację Polski i obali twierdzenia sowieckiej propagandy, że Polacy nie chcą walczyć z Niemcami.
Dowództwo AK natomiast obawiało się, że bezczynność na terenach zajmowanych przez armię sowiecką byłaby szkodliwa, ponieważ pokazałaby wolę narodu polskiego do stworzenia 17 republiki sowieckiej. Zdaniem władz krajowych, wobec zbliżających się do granic wojsk sowieckich należało wypracować taką politykę, która zabezpieczała prawo Polski do niepodległego bytu. Nie bacząc na ryzyko wziąć udział w walce z Niemcami, by nie zawdzięczać uwolnienia tylko i wyłącznie armii sowieckiej. Podjęto decyzję o rozpoczęciu akcji Burza. Zobacz więcej na temat akcji Burza.
Dowódca AK, gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wyłączył Warszawę z akcji Burza. Jednak zwolennicy zbrojnego wystąpienia, zgromadzeni wokół generałów Leopolda Okulickiego i Tadeusza Pełczyńskiego, przekonywali, że wybuch powstania w Warszawie „wstrząśnie sumieniem świata” oraz zmusi zachodnie rządy i opinię publiczną do reakcji na stalinowską politykę. Wobec zbliżającego się frontu sowieckiego w dowództwie Armii Krajowej zapadła decyzja o podjęciu otwartej walki zbrojnej w stolicy. Celem tej akcji było związanie walką sił niemieckich, co ułatwiłoby Rosjanom zdobycie Warszawy oraz objęcie władzy przez polskie struktury administracyjne w momencie wkraczania Sowietów.
Na walkę zbrojną przeciwko Niemcom wyczekiwała też ludność cywilna, pragnąca zemsty za represje okupanta. Niemiecki terror w okupowanej Polsce był czymś niespotykanym. Hitler uważał Polaków za „podludzi”, zamierzał uczynić z nich tanią siłę roboczą. W Generalnej Guberni Niemcy zamknęli wszystkie muzea, biblioteki, wydawnictwa, redakcje pism i szkoły średnie oraz wyższe. Każdy musiał mieć świadectwo pochodzenia rasowego, dowód tożsamości czyli kenkartę i kartki na żywność. Racje żywnościowe wydawano stosownie do kategorii określającej przynależność rasową.
Niedługo po rozpoczęciu okupacji przeprowadzono akcję AB, która miała na celu zniszczenie politycznej i intelektualnej elity Polski. W nieodległych od Warszawy Palmirach zamordowano ok. 2000 osób. Powszechne były łapanki, w których wysyłano do obozów koncentracyjnych przypadkowo wyłapanych na ulicy ludzi. Szczególnie dotknięta niemiecką okupacją była Warszawa, jako stolica kraju znienawidzonego przez Hitlera.
Zobacz: Przebieg Powstania warszawskiego.