Fundusz Obrony Narodowej

Fundusz Obrony Narodowej – fundusz utworzony na mocy dekretu Prezydenta RP z 9 kwietnia 1936 roku w celu uzyskania dodatkowych środków na dozbrojenie armii i wojskowy program inwestycyjny. Gromadził środki pochodzące ze sprzedaży nieruchomości i ruchomości stanowiących własność państwa, a pozostających pod zarządem wojska, dotacji skarbu państwa (głównie z pożyczki uzyskanej przez rząd we Francji) oraz darów i zapisów osób prywatnych i instytucji. Zbierano go w postaci gotówkowej i rzeczowej (nieruchomości, kosztowności, a nawet zboże).

Łącznie na FON zgromadzono około 1 mld złotych, z czego wartość wpłat i darowizn od ludności wyniosła do maja 1939 roku roku około 37,7 mln złotych. Środki gotówkowe zużyto na dozbrajanie armii, dary rzeczowe w złocie i srebrze wywieziono w 1939 roku za granicę (dzięki brawurowej ewakuacji przeprowadzonej przez Ignacego Matuszewskiego). Tam podzielono go na część „srebrną” i „złotą”. 210 kg złota z głównego transportu zawarte w dziewięciu skrzyniach trafiło do Chartumu w Sudanie, gdzie zdeponowane u Polaka, właściciela hotelu i współpracownika polskiego wywiadu przetrwało wojnę i pod koniec 1944 roku zostało przekazane do kwatery dowództwa Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w Londynie.

61 skrzynek srebra zapakowane w Bukareszcie, przewiezione zostało jako bagaż dyplomatyczny rumuńskim statkiem najpierw do polskiej ambasady w Rzymie, a następnie w lutym 1940 roku konsul generalny RP w Marsylii Jan Rozwadowski złożył je w skarbcu miejscowego oddziału Banku Francji. W 1943 srebro to przeniesione zostało do Castres, a po wojnie do Tuluzy. W czerwcu 1945 roku minister obrony narodowej gen. Marian Kukiel przeznaczył je na pomoc dla ofiar wojny w Polsce za pośrednictwem „Caritasu” – co ostatecznie nie doszło do skutku.

W czasie II wojny światowej zbiórkę na FON kontynuowano głównie wśród Polonii amerykańskiej i kanadyjskiej. Zgromadzono w ten sposób 130 kilogramów złota oraz 2,5 miliona dolarów, które przetransportowali do Londynu specjalni kurierzy. W czerwcu 1945 roku minister obrony narodowej rządu RP na uchodźstwie gen. Marian Kukiel przeznaczył środki „złotego” FON na pomoc dla byłych żołnierzy Armii Krajowej i pozostałych po nich rodzin. Jednak pieniądze, decyzją powiernika Stanisława Tatara zostały przekazane rządowi Józefa Cyrankiewicza w Warszawie. Część złota i została przetopiona, najcenniejszą biżuterię przekazano do Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP, część sprzedano. Srebrne dary FON znajdują się aktualnie na Zamku Królewskim w Warszawie.

« Powrót do Leksykonu