Bataliony Chłopskie
Bataliony Chłopskie były największą po Armii Krajowej konspiracyjną formacją zbrojną w czasie okupacji. Była to organizacja zbrojna polskiego ruchu ludowego licząca około 160 tys. ludzi. Działała w czasie II wojny światowej na terenie Generalnego Gubernatorstwa i w Wielkopolsce.
Początkowo ruch ludowy nie tworzył własnej organizacji wojskowej, kierując swoich członków do Związku Walki Zbrojnej. Jednak wzrost wpływów piłsudczykowskich wśród kadry kierowniczej ZWZ, utworzenie przez konkurencyjne stronnictwa polityczne własnych organizacji i umacnianie się w terenie NOW oraz GL-WRN, spowodował zmianę stanowiska Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego w kwestii sformowania własnej organizacji wojskowej. Podjęcie przez ludowców w 1940 roku decyzji o utworzeniu odrębnej, samodzielnej organizacji wojskowej spotkało się z poparciem środowiska chłopskiego i było wyrazem emancypacyjnych dążeń polskich chłopów. Bataliony Chłopskie powstały wbrew ZWZ i zapewnić miały chłopom decydujący wpływ na charakter podziemia oraz stworzyć szansę decydowania bądź też współdecydowania o społeczno-ustrojowym kształcie przyszłego państwa.
Organizacja była zbrojnym ramieniem Stronnictwa Ludowego. Zwierzchnictwo nad nią na szczeblu centralnym sprawowało Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego reprezentowane przez Józefa Niećkę, a w terenie okręgowe, obwodowe, rejonowe, gminne i gromadzkie trójki SL -„Roch”. Do organizacji wstępowali głównie mieszkańcy wsi, nie posiadała ona natomiast oddziałów bojowych w wielkich miastach. Komendantem głównym od 8 października 1940 roku do końca wojny był Franciszek Kamiński. Inicjatorem powołania BCh a później zwierzchnikiem z ramienia Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego „Roch” był Józef Niećko „Zgrzebniak”. Szefem sztabu Komendy Głównej był Kazimierz Banach „Kamil”. Centralny organ prasowy BCh nosił nazwę „Żywią i bronią”.
Na przełomie 1941 i 1942 roku zaczęły powstawać tzw. Oddziały Specjalne (OS) wydzielone z oddziałów terenowych. Wykonywały akcje bojowo-dywersyjne np.: uderzały na posterunki policji, dokonywały zniszczeń w młynach, mleczarniach, tartakach, gorzelniach itp., oraz niszczyły dokumentację podatkową. W porozumieniu z Kierownictwem Walki Cywilnej zwalczały kolaborantów, agentów gestapo, kolonistów niemieckich i volksdeutschów. Liczebność OS określa się na ok. 300 oddziałów. Od jesieni 1942 roku zaczęły powstawać liczne oddziały partyzanckie, jako odpowiedź na wzrost terroru ze strony okupanta, wyrażający się nasileniem pacyfikacji wsi, licznych egzekucji, łapanek na przymusowe roboty i akcji wysiedleńczych.
Żołnierze BCh brali też udział w akcjach związanych z pociskami rakietowymi V-1 i V-2. Na poligonie w Bliźnie zorganizowano siatkę wywiadu wojskowego „Rocha” mającą za zadanie między innymi obserwację poligonu i wyrzutni pocisków rakietowych V-1 oraz V-2. Żołnierz BCh i AK Władysław Kabat dowodził ochroną lądowiska w akcji Most III mającej na celu między innymi dostarczenie aliantom elementów rakiety V-2. Michał Kasza z Niwisk, komendant gminny BCh, który zebrał i dostarczył 13 części rakiety, w tym jedną o specjalnym przeznaczeniu, otrzymał podziękowanie od Komendy Głównej AK.
30 marca 1943 roku została podpisana umowa scaleniowa AK z BCh. Jednak scalenie w terenie szło bardzo opornie, głównie przez niechęć do NSZ i AK. M.in. AK zarzucano, że jest powiązana z sanacją, lansuje pański styl bycia, pogardza środowiskiem chłopskim i reprezentuje program polityczny obcy interesom wsi. W rezultacie scalenie nie zostało zakończone. Z liczących około 112 000 ludzi oddziałów taktycznych BCh tylko około 40 000 weszło w skład AK, reszta zachowała samodzielność.
Po zakończeniu okupacji wielu żołnierzy BCh uznało PKWN, wstąpiło w szeregi LWP i tworzonej MO. Jednak duża część, poszukiwana przez NKWD i zagrożona aresztowaniami za działalność w czasie II wojny światowej i związki z PSL Mikołajczykowskim pozostała w opozycji antykomunistycznej przyłączając się do oddziałów partyzanckich i stając się Żołnierzami Wyklętymi.
Zobacz dział: Żołnierze Wyklęci