Pamięć o Zbrodni w Palmirach 1939-41
[ powrót do historii Polski ]
[ Zbrodnia w Palmirach 1939-41 – strona informacyjna ]
[ Przebieg ] [ Pamięć ]
W Palmirach zamordowano ponad 1700 Polaków i Żydów pochodzących głównie ze sfer inteligencji II RP. Śmierć ponieśli przedstawiciele rozlicznych zawodów i profesji – działacze polityczni oraz społeczni, urzędnicy, prawnicy, intelektualiści i uczeni, inżynierowie, dziennikarze, publicyści, artyści, duchowni, nauczyciele, lekarze i nauczyciele, a nawet sportowcy.
Tuż po wojnie władze PRL przystąpiły do sukcesywnego i metodologicznego badania śladów zbrodni dokonanych przez Niemców. W kwestii wyjaśnienia roli Palmir bardzo zasłużeni byli zwłaszcza okoliczni leśnicy, którzy oznaczali na przyszłość teren mordów. W okresie od 25 listopada 1945 do lata przyszłego roku Polski Czerwony Krzyż prowadził w Palmirach prace ekshumacyjne.
Pomagali im w tym ochotnicy z okolicznych szkół oraz mieszkańcy wsi w pobliżu Puszczy Kampinoskiej. Delegat Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, dr Emil Bosch, który odwiedził w maju 1946 roku miejsce kaźni stwierdził:
„Wstrząsające dowody martyrologii Polski, jakich świadkiem byłem w Palmirach, przekraczają wszystkie moje dotychczasowe wyobrażenia o zbrodniach niemieckich”
Ciała ofiar rozpoznawano poprzez identyfikację ich zwłok przez rodziny pomordowanych lub na podstawie dokumentów znalezionych przy zwłokach. Cennym źródłem informacji o tożsamości ofiar Zbrodni w Palmirach były także imienne listy transportów z Pawiaka, jak i zeznania świadków. Należy także podkreślić, iż za racji prowadzenia w latach 1945-46 prac ekshumacyjnych tylko w miejscach oznaczonych uprzednio przez leśników w pobliżu Palmir mogą znajdować się inne, niezidentyfikowane groby ofiar owej brutalnej kaźni.
W celu upamiętnienia i godnego pochowania nieszczęsnych obywateli Polski, którzy stracili życie w masowych egzekucjach, w 1948 roku na terenie dawnej „polany śmierci” w Palmirach utworzono Cmentarz-Mauzoleum Martyrologii i Męczeństwa Narodu Polskiego.
Godnie pogrzebano tam także ofiary niemieckiego terroru pochodzące z innych miejsc straceń wokół Warszawy. Liczba ciał, które znalazły wieczny odpoczynek na cmentarzu szacowana jest między 2115, a 2204 osób. W 1973 roku w pobliżu cmentarza otwarto Muzeum Walki i Męczeństwa w Palmirach, które obecnie nazywa się Muzeum-Miejsce Pamięci Palmiry i od 1980 roku stanowi oddział Muzeum Warszawy.
Również najwyższe watykańskie władze kościelne uczyniły zadość mordom Niemców na Polakach i Żydach – 13 czerwca 1999 roku papież Jan Paweł II beatyfikował 108 polskich męczenników (ofiar II wojny światowej), a w ich gronie znalazło się miejsce dla Zygmunta Sajny, księdza, który został rozstrzelany w Palmirach.
Nową placówkę muzealną w Palmirach otwarto 31 marca 2011 roku – przybrało ono postać surowego budynku ze szkła i betonu wybudowanego na tle lasu kampinoskiego. Z kolei przy wejściu na cmentarz umieszczono słowa, które wyrył jeden z więźniów na ścianie celi nr. 6 więzienia Gestapo na Szucha 25:
„Łatwo jest mówić o Polsce, trudniej dla niej pracować, ale jeszcze trudniej umrzeć, a najtrudniej cierpieć”
PTTK rokrocznie, począwszy od 1959 roku, organizuje w drugiej połowie października na terenie Cmentarza-Mauzoleum Palmiry Centralny Zlot Młodzieży „Palmiry”. Jest to uroczystość o charakterze patriotyczno-turystycznym upamiętniająca Zbrodnię w Palmirach.