Sosnowski Jerzy

Jerzy Sosnowski – ur. 3 lub 4 grudnia 1896 r. we Lwowie, zm. 25 maja 1942 r. w szpitalu więziennym w Saratowie – major kawalerii Wojska Polskiego, członek kadry olimpijskiej w zawodach konnych, oficer Oddziału II Sztabu Generalnego, który w latach 1926–1934 kierował w Niemczech placówką wywiadu „IN-3”.

Pochodził z polskiej szlachty herbu Nałęcz. Ukończył gimnazjum humanistyczne we Lwowie, maturę zdając ze stopniem celującym. W sierpniu 1914 roku jako ochotnik wstąpił do formowanego przez Piłsudskiego 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Był dowódcą 3 plutonu w szwadronie Władysława Beliny.

Poźniej pełnił też służbę w armii austro-węgierskiej, gdzie w już w grudniu 1914 roku został skierowany do szkoły oficerów kawalerii w Holicach i w 1916 roku został promowany na stopień podporucznika, a rok później do stopnia proucznika. Uczestniczył w oficerskim kursie lotniczym w Wiener Neustadt, gdzie zdobył kwalifikacje obserwatora oraz pilota. Do końca I wojny światowej był lotnikiem.

Po I wojnie światowej zgłosił się do do 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie. Podczas wojny polsko-bolszewickiej dowodził do 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie. Został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych, a 1 września 1920 roku otrzymał stopień rotmistrza. W grudniu 1920 roku rozpoczął służbę wywiadowczą w II Oddziale 2 Armii. Za zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.

Był uczestnikiem międzynarodowych wyścigów konnych w Paryżu i Berlinie. W 1921 roku ożenił się z Aleksandrą Gabrielą Kanapp, starszą od niego o 18 lat, o którą rywalizował również pułkownik Rómmel. Małżeństwo zakończyło się rozwodem, krótko przed rozpoczęciem przez Jerzego Sosnowskiego misji szpiegowskiej w Berlinie.

Już od początku lat 20. XX wieku napływały informacje o licznych przypadkach łamania przez tzw. Republikę Weimarską postanowień Traktatu Wersalskiego. Dotyczyły one głównie łamania zakazu zbrojenia. 16 kwietnia 1922 roku został też zawarty układ z Rapallo, zawarty między sowiecką Rosją a Niemcami. Był on m.in. podstawą nawiązania bezpośredniej współpracy zbrojeniowej pomiędzy obydwoma państwami będącymi wielkim zagrożeniem dla Polski.

Jerzemu Sosnowskiemu powierzono misję organizowania placówki wywiadu głębokiego „In-3” w Berlinie. Zadania wykonywał pod przykryciem polskiego bogatego barona, Rittera von Nalecza. Przedstawiał się tam jako wielbiciel niemieckiej kultury i przeciwnik sowieckiej Rosji. Miał do dyspozycji szczodrze przydzielane mu pieniądze operacyjne, które wykorzystywał do zjednania sobie popularności w berlińskich kręgach towarzyskich.

Jego celem było odnowienie kontaktów ze znajomymi z zawodów konnych. Na terenie kompleksu hippicznego w Hoppegarten zdobył pierwsze informacje o udziale niemieckich oficerów w sowieckich ćwiczeniach wojskowych oraz o spodziewanej rewizycie w Niemczech wysokich oficerów sowieckich na fałszywych paszportach Bułgarii.

Nawiązał romans z żoną dawnego znajomego, Benitą von Falkenhayn. Dzięki swoim koneksjom, była dobrze zorientowana w sytuacji Reichswehry, zakamuflowanej instytucji zakazanej traktatem wersalskim. W grudniu 1926 roku nakłonił ją do współpracy z polskim wywiadem. Wkrótce zdołał też zwerbować jej męża Richarda von Falkenhayna, a także m.in. Günthera Rudloffa, wysokiego oficera Abwehry w Berlinie, który przekazał m.in. informacje o naradach niemiecko-sowieckich prowadzonych w Wiedniu przez szefa Abwehry oraz o współpracy sowieckiego wywiadu wojskowego i wywiadu niemieckiego na terenie Polski i państw bałkańskich.

Jerzy Sosnowski budując swoją siatkę zwerbował też Irenę von Jena, córkę generała i pracownicę oddziału budżetowego Ministerstwa Reichswehry, oraz Renate von Natzmer z działu inspekcji niemieckiego naczelnego dowództwa. Dzięki Irene von Jena uzyskał informacje o ogromnych kwotach wydawanych na tajne projekty „Kama” i „Lipieck”, w ramach których rozwijane były tajne ośrodki niemieckiego wojska na terytorium sowieckim.

Kolejnym ważnym dokumentem przekazanym przez Irenę von Jena były informacje o prowadzonych przez niemieckich wojskowych intensywnych poszukiwaniach rozległego terenu na obszarze Rosji, celem zorganizowania tam poligonu doświadczalnego dla rozwoju zabronionej traktatem wersalskim niemieckiej broni pancernej.

Informacje te zostały przez Polskę przekazane m.in. sprzymierzonej Francji, której Niemcy regularnie odmawiały spłaty kolejnych rat reparacji wojennych, twierdząc, że kraj jest niewypłacalny. Dokumenty zdobyte przez siatkę szpiegów Sosnowskiego pokazywały ogromne kwoty wydawane na zbrojenie Niemiec.

Jerzy Sosnowski był też podwójnym agentem. Aby uniknąć zainteresowania ze strony niemieckiego wywiadu, Günther Rudloff zarejestrował go jako współpracownika Abwehry, czyniąc samego siebie oficerem prowadzącym. Sosnowski był jednak obiektem zainteresowania ze strony służb policyjnych i kontrwywiadu. Podsyłano mu piękne agentki, które ulegały jednak jego urokowi i informowały go o zagrożeniach. Pod koniec 1932 roku Abwehra zwerbowała kolejną kochankę Jerzego Sosnowskiego, młodą baronową Xenię von Heuer.

W tym czasie NSDAP dochodziła do władzy, a prasa opublikowała artykuły o polskiej siatce szpiegowskiej i działalności von Nałęcza. Zaczął on planować ucieczkę, która miała się odbyć 27 lutego 1934 roku podczas wystawianego przez niego balu dla śmietanki towarzyskiej Berlina. Gestapo aresztowało Jerzego Sosnowskiego w trakcie hucznego przyjęcia wraz ze wszystkimi gośćmi. W ciągu najbliższych kilku dni do aresztu trafiło kilkadziesiąt osób, w tym Benita von Falkenhayn, Renate von Natzmer i Irene von Jena. Aresztowania uniknął Günther Rudloff.

Proces Jerzego Sosnowskiego i jego agentów rozpoczął się w lutym 1935 roku. Benitę von Falkenhayn i Renate von Natzmer skazano za zdradę na karę śmierci przez ścięcie toporem. Adolf Hitler nie skorzystał z prawa łaski i wyroki na arystokratkach wykonano. Zostały w obecności Sosnowskiego ścięte toporem. Jerzy Sosnowski i Irene von Jena otrzymali wyroki dożywotniego pozbawienia wolności.

W Polsce natomiast, po rozbiciu siatki Sosnowskiego, minister spraw zagranicznych Józef Beck, powiadomiwszy Józefa Piłsudskiego, postanowił aresztować całą znaną niemiecką agenturę na terenie Polski i natychmiast wystąpić do Niemców z propozycją wymiany więźniów. W kwietniu 1936 roku, po prawie 14 miesiącach odbywania kary w więzieniu Brandenburg, Sosnowskiego wraz z 11 innymi polskimi szpiegami wymieniono na 9 agentów Abwehry w punkcie kontroli granicznej na przedmieściach Zbąszynia. Niezwłocznie po przekroczeniu granicy został przewieziony do gmachu Sztabu Głównego i tam osadzony w areszcie domowym.

Od kilku lat Jerzy Sosnowski miał przeciwników w polskim wywiadzie, którzy próbowali wykorzystać jego aresztowanie aby go skompromitować. Został oskarżony o nierzetelność finansową i łatwowierność, później dodano także zarzut zdrady głównej. Był całkowicie pozbawiony kontaktu z rodziną i otoczeniem, przetrzymywany w całkowitej izolacji, pod uzbrojoną strażą w pomieszczeniach siedziby Oddziału II.

Powoływał się w śledztwie na comiesięczne – terminowe i rzetelne – rozliczenia wydatków w czasie pełnienia służby w Berlinie, otrzymywane z Warszawy potwierdzenia zaakceptowania wszystkich kosztów, liczne pochwały, awans na stopień majora, odznaczenie państwowe otrzymane w tym czasie. Zdesperowany próbował popełnić samobójstwo, a 26 maja 1937 roku rozpoczął głodówkę.

W czasie 17 miesięcy bezprawnego zatrzymania i przesłuchań nie zdobyto żadnych dowodów obciążających majora Jerzego Sosnowskiego. Dopiero 29 marca 1938 roku rozpoczął się proces prowadzony przez Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie. Po 15 miesiącach procesu został skazany za zdradę i współpracę z Niemcami na 15 lat pozbawienia wolności i 200 000 złotych grzywny. Wyrok był nieprawomocny, nie doszło też do rozpatrzenia sprawy w kolejnej instancji, ponieważ wybuchła II wojna światowa.