Bund

Bund (Algemejner Jidiszer Arbetersbund in Lite, Pojln un Rusland) – Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji – lewicowa, antysyjonistyczna partia żydowska działająca w kilku państwach europejskich w okresie od lat 90. XIX wieku do drugiej połowy lat 40. XX wieku.

Bund został założony 7 października 1897 roku w Wilnie. Miała to być antysyjonistyczna i antyreligijna partia, która zrzeszałaby wszystkich żydowskich robotników na terenie Imperium Rosyjskiego. Wtedy w tych terenach znajdowała się m.in. Polska, Litwa, Łotwa, Białoruś, Ukraina. W opozycji do opartego na religijnej ortodoksji Agudas Israel, która uważała Żydów jako wspólnotę wyznaniową, a nie narodową, Bund uważał Żydów za odrębny naród, posiadający własną kulturę.

Do 1903 Bund był autonomiczną częścią Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. W momencie gdy ich autonomia wewnątrz partii została zanegowana opuścili obrady kongresu i doszło do wyjścia tej partii z SDPRR. W 1915 Bund podzielił się na dwie samodzielne partie: rosyjską i polską. Rosyjski Bund poparł zdecydowanie rewolucję lutową, ale nie poparli rewolucji październikowej. W okresie czystek Stalina wielu członków partii Bund straciło życie.

W Polsce, po zakończeniu działań wojennych zorganizowali dwie nielegalne konferencje, aby ustalić strategie działania na tych terenach. W 1920 roku doszła do skutku trzecia konferencja krajowa, podczas której doszło do zjednoczenia z Żydowską Partią Socjal-Demokratyczną. W okresie dwudziestolecia międzywojennego partia działała prężnie w Polsce. Miała rozbudowane struktury partyjne, posiadała własną sieć organizacji kulturowych i społecznych. Partia wydawała również swoją gazetę „Nowe Życie”. Gdy wybuchła II Wojna Światowa, działacze Bundu aktywnie wzięli udział w żydowskim ruchu oporu. W powstaniu w getcie warszawskim wziął udział m.in. Marek Edelman. Mimo to organizacja nie weszła w skład Bloku Antyfaszystowskiego czy Żydowskiego Komitetu Narodowego. Bund wznowił swoją działalność po wojnie, jednak przez Holocaust liczba członków była diametralnie niższa. Partia wtedy liczyła już niecałe 1,5 tysiąca działaczy. Doświadczenia wojenne negatywnie wpłynęły również na nastawienie do ich programu odbudowy społeczności żydowskiej w Polsce, która była opozycyjna do wizji syjonistycznej (emigracji do Palestyny). Porozumieli się mimo to w PPS. Jednak ze względu na to, że w 1949 roku partia była zdominowana już w przeważającym stopniu przez komunistów, partie rozwiązali.