Izbica

[ dolnośląskie ] [ kujawsko-pomorskie ] [ lubelskie ] [ lubuskie ] [ łódzkie ] [ małopolskie ] [ mazowieckie ]
[ opolskie ] [ podkarpackie ] [ podlaskie ] [ pomorskie ] [ śląskie ] [ świętokrzyskie ]
[ warmińsko-mazurskie ] [ wielkopolskie ] [ zachodniopomorskie ]

Izbica to małe miasteczko położone w województwie lubelskim, na historycznej Rusi Czerwonej. Jak wiele miejscowości w lubelskim, to niepozorne miasteczko charakteryzuje się bogatą historią i z tego powodu warto tutaj zajrzeć. Pierwsze wzmianki o miejscowości datują się na 1419 rok. W 1750 roku Antoni Granowski, starosta tarnogórski, otrzymał od Augusta III Sasa przywilej na założenie miasta i sprowadzenie do niego Żydów. W 1765 roku Izbica była już jednym z 30 miast wchodzących w skład ziemi chełmskiej.

Żydzi przybyli do Izbicy z Tarnogóry, która posiadała przywilej „de non tolerandis Judaeis”. Był to przywilej nadawany niektórym miastom królewskim, zakazujący Żydom zamieszkania w takim mieście i posiadania w nim nieruchomości, oraz zabraniający im wstępu do miasta z wyjątkiem określonych dni – najczęściej targów i jarmarków. Wypędzonym z Tarnogóry Żydom zabroniono przekraczać dzielący Izbicę i Tarnogórę most. Od początku Izbica była więc miastem wyłącznie żydowskim, co było ewenementem w ówczesnej Rzeczypospolitej.

Po I rozbiorze Polski Izbica znalazła się w zaborze austriackim. W 1809 roku Izbica weszła w skład Księstwa Warszawskiego a po 1815 roku Królestwa Polskiego. W 1863 roku miasto spłonęło, a 13 czerwca 1869 roku utraciło prawa miejskie decyzją władz carskich w ramach represji po Powstaniu styczniowym.

Miasto zostało znacznie zniszczone w I wojnie światowej, a po jej zakończeniu znalazło się w granicach niepodległej Polski. W okresie międzywojennym w Izbicy mieszkało nawet 6 tysięcy ludności, z czego 90% była pochodzenia żydowskiego. Z uwagi na tak duży odsetek ludności żydowskiej mieszkającej w Izbicy popularne było wówczas powiedzenie „Izbica, Izbica – żydowska stolica”.

W czasie II wojny światowej, w ramach akcji Reinhard, w Izbicy zostało stworzone przez Niemców żydowskie getto tranzytowe. Przetrzymywano tu Żydów europejskich przed ich transportem do obozów zagłady w Bełżcu i w Sobiborze. Łącznie przez izbickie getto przeszło około 25 tysięcy osób. Na miejscowym cmentarzu żydowskim rozstrzelano około 4.5 tysiąca Żydów. Wojnę przeżyło zaledwie 14 izbickich Żydów.

Na teren getta w Izbicy, w przebraniu ukraińskiego strażnika pomocniczej formacji SS, przedostał się Jan Karski. Jego relacja naocznego świadka, przygotowana w postaci raportu została przekazana polskiemu rządowi w Londynie, a następnie, w wersji angielskiej, także przywódcom alianckim.

W Izbicy utworzono też siedzibę Gestapo obejmującą cały powiat krasnostawski. W lecie 1942 roku przetrzymywano w niej tylu więźniów, że potrzebna była rozbudowa. Został wybudowany bunkier, zaopatrzony w urządzenia, pozwalające na zorganizowanie procesu gazowania więźniów, do czego na szczęście nie doszło. Po zakończeniu wojny grunty miejscowości Izbica zostały znacjonalizowane i sprzedane miejscowej oraz napływowej ludności polskiej. Nie zachowały się domy z pierwotnej zabudowy Izbicy, jedynie kilka murowanych budynków.