Toruń

[ Co warto zobaczyć w Polsce? ]

Polskie województwa

[ dolnośląskie ] [ kujawsko-pomorskie ] [ lubelskie ] [ lubuskie ] [ łódzkie ] [ małopolskie ] [ mazowieckie ]
[ opolskie ] [ podkarpackie ] [ podlaskie ] [ pomorskie ] [ śląskie ] [ świętokrzyskie ]
[ warmińsko-mazurskie ] [ wielkopolskie ] [ zachodniopomorskie ]

Położony w województwie kujawsko-pomorskim Toruń jest jednym z najstarszych miast Polski. Prawa miejskie uzyskał w 1232 roku. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Toruń był jednym z najbogatszych i zarazem jednym z czterech największych miast Królestwa Polskiego. Doskonale zachowany Zespół Staromiejski Torunia został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Ulokowany w widłach rzek Wisły i Drwęcy, na styku trzech krain historycznych: ziemi chełmińskiej, Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Przez Toruń prowadził także bursztynowy szlak. Miasto otoczone jest lasami prawie ze wszystkich stron, stanowią one tereny rekreacyjne.

Toruń zalicza się też do jednych z najbardziej zielonych miast w Polsce. Główne parki skupione są w centrum na tzw. Plantach wokół Zespołu Staromiejskiego, gdzie po likwidacji średniowiecznych umocnień w XIX wieku wygospodarowano strefę zieleni wokół Starego Miasta.

Od IX do XIII wieku znajdował się tutaj słowiański gród toruński, a osada od 966 roku należała do Królestwa Polskiego. W 1138 roku, w wyniku rozbicia dzielnicowego, gród znalazł się w polskim Księstwie Mazowieckim. W 1228 roku ziemie te zostały zajęte przez Krzyżaków, którzy dali początek miastu Toruń. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku, wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza krzyżackiego.

Toruń stał się dużym ośrodkiem handlowym w Prusach, liczącym aż 20 tysięcy mieszkańców. 1 lutego 1411 roku w Toruniu zawarto I pokój toruński, kończący tzw. wielką wojnę polsko-krzyżacką 1409–1411. W 1440 roku Toruń był jednym z głównych organizatorów Związku Pruskiego i siedzibą jego Tajnej Rady.

W 1454 roku wybuchło powstanie antykrzyżackie, które zapoczątkowało polsko-krzyżacką wojnę trzynastoletnią. W wyniku postanowień II pokoju toruńskiego, miasto wraz Prusami Królewskimi weszło w skład państwa polskiego. Toruń został ponownie wcielony do Prus wraz z II rozbiorem Polski.

W drugiej połowie XIX wieku Toruń, obok Poznania, Katowic, Bydgoszczy oraz innych miast, stał się ośrodkiem polskiego ruchu narodowego oraz narodowowyzwoleńczego na ziemiach polskich należących do Niemiec. W 1866 roku w Toruniu zaczęto wydawać polskojęzyczną „Gazetę Toruńską”, która zdobyła dużą popularność i pomagała kształtować polską świadomość narodową.

Po I wojnie światowej w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Toruń znalazł się w granicach niepodległej Polski. Po wybuchu II wojny światowej i po wkroczeniu do miasta wojsk niemieckich odbyły się masowe aresztowania. Fort VII twierdzy toruńskiej zamieniono na więzienie dla Polaków. W dniach od 28 października do 6 grudnia 1939 roku roku w podmiejskim lesie Barbarka Niemcy zamordowali ok. 600 Polaków.

Działania wojenne nie dotknęły miasta znaczącymi zniszczeniami, dzięki temu Zespół Staromiejski Torunia zachował się prawie bez zmian z XIII wiecznym układem urbanistycznym. Obszar obejmuje Stare i Nowe Miasto oraz teren zamku krzyżackiego. Znajduje się tutaj większość najcenniejszych zabytków Torunia.

Zobacz: zamek krzyżacki w Toruniu.

Stare i Nowe Miasto otoczone były murami miejskimi z bramami i basztami. Budowane były od połowy XIII wieku, a następnie modernizowane i rozbudowywane. W XIX wieku mury w większości zostały rozebrane, zachowały się jednak niektóre odcinki.

Najdłuższy z nich z trzema bramami od strony Wisły, stanowi charakterystyczny element panoramy Torunia. Zachowane bramy to pochodząca z I połowy XIV wieku Brama Klasztorna, Brama Mostowa z 1432 roku i Brama Żeglarska wybudowana na przełomie XIII i XIV wieku.

Zachowało się też dziewięć baszt, z których najbardziej rozpoznawalną, stanowiącą wizytówkę miasta jest Krzywa Wieża. Wybudowana została w w drugiej połowie XIII wieku jako prosta, 15-metrowa baszta obronna wtopiona w system murów obronnych. Już w średniowieczu z piaszczysto-gliniastego podłoża, na którym baszta została ustawiona, pod wpływem jej ciężaru osunęły się piaski, powodując równocześnie pochylanie się wieży do momentu, aż oparła się ona na gruncie bardziej trwałym. Odchylenie zmierzone na przełomie 2006 i 2007 roku wynosiło 146,171 cm. Obecnie Krzywa Wieża w Toruniu dostępna jest dla zwiedzających.

Jedna z legend o Krzywej Wieży mówi, że została wybudowana przez jednego z zakonnych rycerzy w ramach kary za romans z młodą mieszczką. Rycerzowi kazano zbudować wieżę, która miała być jednak krzywa, tak jak jego postępowanie.

Do dnia dzisiejszego jest też miejscem, w którym można sprawdzić swoją niewinność. Należy wtedy stanąć plecami przy murze, wyciągnąć ręce do przodu i spróbować pozostać tak przez chwilę. Legenda ta stała się elementem interaktywnego pokazu poświęconego historiom i legendom toruńskim w Domu Legend Toruńskich, podczas którego uczestnicy budują własną wieżę.

Oprócz legendy o Krzywej Wieży, w Domu Legend Toruńskich można poznać historię Torunia i takie opowieści jak ta o wylaniu przez mieszczkę toruńską nieczystości na głowę króla Jagiełły czy historię flisaka, który uratował miasto przed plagą żab. Dom Legend Toruńskich to muzeum interaktywne, które mieści się w zabytkowej kamienicy z 1913 roku, przy ul. Szerokiej 35, w sąsiedztwie Rynku Staromiejskiego.

Stare Miasto jest najstarszą częścią Zespołu Staromiejskiego w Toruniu. Centrum stanowi Rynek Staromiejski z ratuszem. Rynek Staromiejski został wytyczony pomiędzy 1252 a 1259 rokiem. Pełnił on głównie funkcję wielkiego placu targowego, ale także miejscem straceń i kar wymierzanych przy pręgierzu. W centralnej części Rynku znajduje się gotycki Ratusz Staromiejski, jeden z najpiękniejszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w Europie środkowej.

Obecny kształt ratusz zawdzięcza budowie, która rozpoczęła się w 1391 roku, na którą przywilej budowlany wydał wielki mistrz Krzyżacki Konrad Wallenrod. Dokonano wtedy połączenia funkcji administracyjnych, handlowych i sądowniczych w jednym budynku, co było rozwiązaniem unikalnym w ówczesnej Europie. Wieża ratusza została zbudowana na wzór flandryjskich wież strażniczych beffroi. Mimo zniszczeń i rozbudowy budynku, które miały miejsce przez wieki, gotycki charakter ratusza pozostał nienaruszony. W Ratuszu znajduje się główna siedziba Muzeum Okręgowego w Toruniu.

W jego wnętrzach podziwiać można m.in. Galerię Sztuki Gotyckiej z kolekcją unikatowych XIV-wiecznych witraży, ekspozycję prezentującą historię i rzemiosło artystyczne lat 1233–1793, wystawę Mennice i monety toruńskie, Salę Mieszczańską z galerią portretów wybitnych mieszczan Torunia, w której znajduje się również portret Mikołaja Kopernika.

Imponująca jest Galeria malarstwa polskiego od połowy XVIII wieku do 2010 roku, z dziełami Jana Matejki, Wojciecha Gersona, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata, Andrzeja Wróblewskiego czy Zdzisława Beksińskiego. Dostępny jest też taras widokowy na szczycie Wieży Ratuszowej, z którego można podziwiać panoramę miasta.

Przy zachodniej pierzei Rynku Staromiejskiego, pod numerem 15 znajduje się Poczta Główna w Toruniu, która stanowi zespół zabytkowych budynków w stylu neogotyckim. Budynek poczty jest bogato zdobiony, drzwi wejściowe zwieńczone są portalami. Liczne tynkowane blendy imitują witraże, niektóre pokryte są dekoracjami sgraffitowymi, a całość pokryto roślinnym ornamentem.

Warty uwagi jest też Dwór Artusa znajdujący się przy Rynku Staromiejskim 6. Wybudowany został w 1891 roku i nawiązuje do poprzednich gmachów wybudowanych w tym samym miejscu ok. 1385 oraz w 1829 roku. Nazwa dwór Artusa nawiązywała do legendarnego króla Artura i jego okrągłego stołu. Nawiązując do legendy, dwory projektowano tak, by wyróżnić w nich poszanowanie dla idei równości i braterstwa uczestników spotkań.

Pierwszy budynek był siedzibą elitarnych bractw skupiających bogate rody patrycjuszowskie i miejscem spotkań toruńskich kupców hanzeatyckich. Pełnił on również funkcję głównego salonu towarzyskiego miasta oraz miejscem obrad sejmu Rzeczypospolitej i sejmików Prus Królewskich. W 1466 roku w Dworze Artusa zaprzysiężono II pokój toruński. Drugi gmach pełnił funkcję teatru miejskiego. Obecnie jest to siedziba instytucji kulturalnej, gdzie odbywają się rozmaite uroczystości, koncerty i festiwale.

Nad Toruniem górują dwa piękne gotyckie kościoły. Pierwszy z nich, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty powstała w miejscu kościoła zbudowanego około 1236 roku. Z elementów wyposażenia tego najstarszego kościoła parafialnego miasta zachowała się brązowa chrzcielnica, ustawiona obecnie w tzw. kaplicy Kopernika. Wznoszenie drugiego kościoła rozpoczęto w pierwszych dziesięcioleciach XIV wieku.

Obecny kształt nadano kościołowi w XV wieku. W latach 1475–1480 do istniejącej świątyni dobudowano południowy ciąg kaplic bocznych. Potężną, masywną wieżę kościoła wzniesiono w latach osiemdziesiątych XV wieku, w miejscu poprzedniej, która częściowo zawaliła się i została rozebrana. Podwyższono też korpus nawowy do obecnej wysokości około 27 metrów, przekrywając go sklepieniem gwiaździstym.

Jest to jeden z najwspanialszych przykładów architektury gotyku na ziemi chełmińskiej. Wewnątrz zachował szereg cennych dzieł sztuki średniowiecznej i nowożytnej, m.in. zespół malowideł ściennych, krucyfiks mistyczny, nagrobek rodziny von Soest, kompozycja rzeźbiarska ukazująca świętą Marię Magdalenę z aniołami, ołtarz Świętego Wolfganga.

W kościele pochowane jest serca króla Jana Olbrachta, znajdują się także pamiątki związane z Mikołajem Kopernikiem. Są to gotycka chrzcielnica z pierwszej połowy XIV wieku, w której go prawdopodobnie ochrzczono i rzeźbione popiersie autorstwa Wojciecha Rojowskiego z 1766 roku, a także Mikołaja Kopernika ufundowane przez toruńskiego lekarza Pirnesiusa.

Drugą gotycką świątynią jest Kościół Mariacki, powszechnie zwany kościołem Marii Panny. Pierwotnie był to kościół franciszkański, który powstał przy klasztorze około połowy XIII wieku. W połowie XVI wieku przyległy do kościoła klasztor przeszedł na własność miasta. W latach 1557-1724 znajdował się w rękach protestantów.

W wyniku wydarzeń w 1724 roku (tzw. tumult toruński) kościół, dotąd główną świątynię protestancką miasta, odebrano luteranom i przekazano bernardynom. Od lipca 1938 roku do września 1939 roku wikariuszem w kościele był bł. ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski.

We wnętrzu kościoła zwraca uwagę jego strzelistość potęgowana przez wąskie i wysokie okna z XIX-wiecznymi witrażami skomponowanymi na wzór gotyckich, filary międzynawowe i wewnętrzne szkarpy nawy południowej, tworzące jakby kaplice. Na wysokości około 27 metrów polichromowane sklepienia gwiaździste. Wiele cech architektonicznych, koncepcja bryły i wnętrza, były nowatorskimi wzorami dla budowy innych świątyń, w tym dla rozbudowy sto lat później kościoła Mariackiego w Gdańsku.

Najsłynniejszym mieszkańcem Torunia był Mikołaj Kopernik. Przy ulicy jego imienia znajduje się przepiękna gotycka kamienica, która w drugiej połowie XV wieku należała do rodziny Koperników i przez wielu historyków uznawana jest ona za miejsce narodzin słynnego astronoma. Kamienica pochodzi z 1370 roku i należy ona do tak zwanych spichlerzodomów, które w średniowieczu spełniały zarówno funkcje mieszkalne, jak i magazynowe.

Obecnie w kamienicy mieści się Muzeum Mikołaja Kopernika. Muzeum poświęcone jest dawnej i współczesnej nauce, życiu codziennym rodziny mieszczańskiej w średniowiecznym Toruniu oraz życiu i działalności Mikołaja Kopernika. Wystawy w muzeum uzupełnione są pokazami trzech filmów w technice 4D.

W Toruniu funkcjonowało blisko sto spichlerzy, z których zachowało się jedynie 30. Należą one do jednych z najcenniejszych i najstarszych tego typu zabytków w Polsce. Niektóre z nich zostały przebudowane i przystosowane do nowych funkcji. W jednym z nich mieści się Hotel Spichrz. Budynek został zbudowany w 1719 roku przez toruńskiego kupca Jana Noggena. Jest uznawany za najlepiej zachowany budynek magazynowy w Toruniu oraz jeden z największych spichrzy w Polsce. Na szczególną uwagę zasługuje zachowanie oryginalnej drewnianej konstrukcji wewnętrznej spichlerza.

W Domu Eskenów natomiast, nazywanym również Czerwonym Spichlerzem, znajduje się siedziba Muzeum Historii Torunia. W muzeum prezentowana jest stała wystawa „Toruń i jego historia”, która przedstawia dzieje miasta od początków osadnictwa po czasy współczesne oraz życie codzienne torunian.

Na parterze zaprezentowano czasy prahistoryczne i średniowieczne, na pierwszym piętrze czasy nowożytne, na drugim piętrze wydarzenia z XIX i XX wieku.

Kolejnym ciekawym obiektem, który warto zobaczyć w Toruniu jest Muzeum Toruńskiego Piernika. Jest oddziałem Muzeum Okręgowego w Toruniu i znajduje się w budynku firmy piernikarskiej Gustava Traugott Weesego. Muzeum jest owocem współpracy władz miasta oraz Fabryki Cukierniczej „Kopernik” S.A. W muzeum można zobaczyć eksponaty związane z produkcją piernika, który niewątpliwie jest wizytówką miasta.

W przepięknej Kamienicy Pod Gwiazdą, zwaną tak z powodu późnobarkowej fasady ze złotą gwiazdą na szczycie, znajduje się Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu. Największą ekspozycją muzeum jest wystawa „Świat Orientu”, na której można obejrzeć obrazy, drzeworyty, brązy, ceramika, tkaniny, miecze i elementy uzbrojenia samurajów, wyroby z kamieni półszlachetnych, rzeźby kamienne oraz drewniane. Obiekty te pochodzą m.in. z Chin, Syjamu, Tybetu, Korei, Wietnamu, Indii i Japonii. Na podwórzu budynku znajduje się udostępniany w sezonie letnim ogród orientalny o powierzchni ponad 200 m2.

Przy ulicy Franciszkańskiej 9/11, w zabytkowym spichlerzu i zabytkowej kamienicy znajduje się Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika. W 1999 roku Elżbieta Dzikowska podarowała miastu najcenniejsze pamiątki z wielu wypraw po świecie, które odbyła wraz ze swym mężem Tonym Halikiem. Tak narodziła się idea muzeum, w którym prezentowanych jest ponad 500 eksponatów.

Toruń był dawniej twierdzą, a jej historię można poznać w Muzeum Twierdzy Toruń, zlokalizowanym w dawnych Koszarach Bramy Chełmińskiej, zwanych także podwalnią Bastionu IV. Toruń posiada jeden z najlepiej zachowanych zespołów fortyfikacji pierścieniowych w Europie. Muzeum znajduje się w centrum miasta, przy ul. Wały gen. Sikorskiego 23. Obiekt jest przykryty warstwą ziemi porośniętej zielenią. Na koronie nasypu przykrywającego obiekt znajdują się odtworzone dwa ceglane schrony.

W Toruniu wiele z instytucji mieści się w ciekawych budynkach, a najlepszym tego przykładem jest Centrum Popularyzacji Kosmosu „Planetarium”, które mieści się w budynku dawnego zbiornika na gaz, wybudowanego w 1860 roku. Budynek wzorowano na gazowni w Berlinie. Architektura budynku odwołuje się do gotyku. W bryle budynku są widoczne elementy architektury obronnej.

Planetarium zostało otwarte w 1994 roku i obecnie posiada trzy wyjątkowe atrakcje. Salę projekcyjną pod kopułą, gdzie wyświetlane są różne filmy opowiadające o wszechświecie, geodium, czyli interaktywną wystawę opowiadającą o Ziemi i bazę MARS#17. Jest to interaktywna przestrzeń zaaranżowana w formie bazy kosmicznej, adresowana do dzieci i młodzieży.