Lublin

[ Co warto zobaczyć w Polsce? ]

Polskie województwa

[ dolnośląskie ] [ kujawsko-pomorskie ] [ lubelskie ] [ lubuskie ] [ łódzkie ] [ małopolskie ] [ mazowieckie ]
[ opolskie ] [ podkarpackie ] [ podlaskie ] [ pomorskie ] [ śląskie ] [ świętokrzyskie ]
[ warmińsko-mazurskie ] [ wielkopolskie ] [ zachodniopomorskie ]

Lublin jest stolicą województwa lubelskiego, dziewiątym co do wielkości populacji miastem w Polsce. Położony jest na Wyżynie Lubelskiej, nad rzeką Bystrzycą, około 100 km od przejścia granicznego z Ukrainą. Wyróżnia się urozmaiconą rzeźbą terenu w części zachodniej miasta, gdzie występują liczne wąwozy, doliny i wzgórza. Część wschodnia jest natomiast płaska.

Już od VI wieku istniała w tym miejscu osada handlowa, położona na szlaku prowadzącym z okolic Morza Czarnego. W okresie wczesnopiastowskim wzniesiono kościół św. Mikołaja oraz drewnianą budowlę obronną na Wzgórzu Zamkowym, która w XII wieku stała się ośrodkiem kasztelanii. Pierwsze wzmianki o Lublinie pochodzą z 1198 roku, a miasto zostało lokowane prawdopodobnie podczas panowania Bolesława Wstydliwego, około 1257 roku. Akt lokacji nie zachował się.

Udokumentowana lokacja miała miejsce 15 sierpnia 1317 roku, dokonana została przez Władysława Łokietka. Miasto stało się ważnym ośrodkiem handlowym między Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Księstwem Litewskim. W 1474 roku miasto stało się stolicą nowopowstałego województwa lubelskiego. W 1569 roku zawarto tutaj unię lubelską, a 19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie miał miejsce hołd pruski. W I Rzeczpospolitej Lublin był jednym z ważniejszych miast z prawem nabywania majątków ziemskich i czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla.

W XVI i XVII wieku był głównym ośrodkiem reformacji. Jednak w połowie XVII wieku, w wyniku zniszczeń wojennych i epidemii miasto zaczęło podupadać. Zniszczenia wojen północnych powoli były odbudowywane, w tym czasie ukształtował się m.in. dzisiejszy układ Krakowskiego Przedmieścia i placu Litewskiego.

Odbudowane zostały też siedziby magnackie i dobra kościelne. W okresie oświecenia powstała Lubelska Komisja Boni Ordinis, która doprowadziła do restauracji kamienic, wybrukowania ulic i odnowy ratusza.

Po rozbiorach Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim, a w 1815 roku w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim.W tym czasie miasto znacznie się rozbudowało, a jednocześnie rosły dysproporcje między bogatym środmieściem, a dzielnicami położonymi na obrzeżach Lublina. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto dynamicznie się rozwijało. Założono Katolicki Uniwersytet Lubelski, prężnie rozwijał się przemysł lotniczy. Lublin był też ważnym ośrodkiem żydowskim, w 1930 roku rabin Majer Szapira założył Jeszywas Chachmej Lublin, największą uczelnię tamuldyczną na świecie.

W lipcu 1939 roku postanowiono, że w wypadku wybuchu wojny Lublin stanie się tymczasową siedzibą Prezydenta RP. Tak też się stało i 5 dni po ataku Niemiec na Polskę przeniesiono do miasta ministerstwa oraz skarb państwa. Wojska niemieckie wkroczyły do Lublina 18 września i miasto znalazło się pod okupacją jako część Generalnego Gubernatorstwa. Rozpoczęły się masowe represje wobec polskie inteligencji, nazwane później Sonderaktion Lublin.

Na Zamku w Lublinie powstało więzienie gestapo, a w budynku przy ulicy Uniwersyteckiej 1 katownię „Pod Zegarem”. Utworzono obóz koncentracyjny na Majdanku oraz getto dla ludności żydowskiej. Podczas Zagłady w ramach Akcji Reinhard zginęło około 40 tys. lubelskich Żydów, którzy stanowili ponad 1/3 ludności miasta. 25 lipca 1944 roku Lublin został zajęty przez Armię Czerwoną, a od 2 sierpnia miasto stało się siedzibą Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

W PRL przystąpiono do odbudowy Lublina i miasto znacznie się rozwinęło. W 1980 roku, w okresie od 8 do 24 lipca fala strajków i protestów pracowniczych objęła ponad 150 zakładów pracy na Lubelszczyźnie, z czego 91 w Lublinie. Był to tak zwany Lubelski Lipiec 1980. Uczestnicy protestów domagali się podwyżek płac, cofnięcia podwyżek cen żywności i niezależnych związków zawodowych.

Współcześnie Lublin jest dynamicznie rozwijającym się miastem, które podkreśla swoją bogatą historię. Zespół zespół architektoniczno-urbanistyczny Lublina został uznany za pomnik historii i przebiega tędy wiele szlaków turystycznych. Najstarszymi zachowanymi budowlami są: kaplica św. Trójcy oraz XIII-wieczny donżon, znajdujące się w zespole zamkowym, najbardziej rozpoznawalnym symbolem Lublina.

Początki lubelskiego zamku sięgają XII wieku i kasztelanii lubelskiej. Za czasów Kazimierza Sprawiedliwego został wzniesiony na wzgórzu gród umocniony drewniano-ziemnym wałem. Około połowy XIII wieku, w górnej części grodu wybudowano murowaną wieżę obronno-rezydencjonalną – donżon.

Po rozbudowie zamku, aż do początku XIX wieku donżon był więzieniem. W czasie II wojny światowej i niemieckiej okupacji mieścił się tam jeden z najcięższych oddziałów więzienia, podobnie w czasie rządów komunistycznych, kiedy więzienie niemieckie stało się więzieniem NKWD.

W XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiono murowany zamek otoczony murem obronnym z bramą od zachodu. Tu pod kuratelą Jana Długosza wychowali się synowie Kazimierza Jagiellończyka. Około 1520 roku Zygmunt Stary zapoczątkował przebudowę zamku na okazałą renesansową rezydencję królewską, zatrudniając między innymi włoskich mistrzów sprowadzonych z Krakowa.

W 1569 roku obradował tutaj sejm, na którym podpisano akt unii lubelskiej, a 19 lipca 1569 odbył się tu hołd pruski. Podczas wojen północnych zamek spłonął i zawalił się, ocalały jedynie kaplica i donżon, najstarsze budowle. W latach 1823–1826, z inicjatywy Stanisława Staszica wzniesiono na wzgórzu nową budowlę w stylu neogotyku angielskiego, przeznaczoną na więzienie Królestwa Kongresowego. W latach 1831–1915 było tu więzienie carskie, głównie dla uczestników walk o niepodległość, m.in. Powstańców styczniowych.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przetrzymywano tu więźniów kryminalnych lecz także członkowie ruchu komunistycznego – nielegalnej w okresie II Rzeczpospolitej Komunistycznej Partii Polski. Po wybuchu II wojny światowej i rozpoczęciu okupacji niemieckiej było to jedne z najcięższych więzień gestapo, przez które przeszło ok. 40 tysięcy osób. Wielu z tutaj więzionych zginęło w egzekucjach i obozach śmierci.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej sowieci wykorzystali gotową infrastrukturę i zorganizowali na zamku polityczne więzienie podległe Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. W latach 1944–1954 więziono tu około 35 tys. ludzi. Spośród 515 wydanych wyroków śmierci życie straciły 180 osoby. Więzienie zlikwidowano w 1954 roku. W 1957 roku zamek lubelski stał się siedzibą główną Muzeum Narodowego w Lublinie i pozostaje nią do dziś.

Muzeum Narodowe w Lublinie posiada ok. 157 000 eksponatów. Oglądać je można na tematycznych wystawach. W siedzibie głównej na Zamku Lubelskim są to: ekspozycja archeologiczna, wystawa monet i medali, sztuka ludowa regionu lubelskiego, galeria polskiego malarstwa od XVII do XX wieku , a także malarstwa obcego od XVII do XIX wieku. W zbiorach muzeum znajduje się m.in. obraz Jana Matejki „Unia Lubelska”.

Jednym z najcenniejszych zabytków w zamkowym kompleksie jest kaplica Trójcy Świętej na dziedzińcu zamkowym. Z fundacji Władysława Jagiełły gotyckie wnętrza kaplicy pokryto malowidłami bizantyjsko-ruskimi. Warto zaobaczyć kaplicę, ponieważ dzięki zachowanym i odrestaurowanym malowidłom stanowi wyjątkowy zabytek na skalę międzynarodową.

Natomiast w zespole klasztornym jezuitów znajduje się kościół św. Jana, który jest największym kościołem w Lublinie. Nazywany perłą baroku na Lubelszczyźnie. W 1757 roku wnętrze świątyni pokryto iluzjonistycznymi freskami przez nadwornego malarza Augusta III Sasa, Józefa Meyera. Freski te można oglądać do dzisiaj. W ołtarzu bocznym przy lewej nawie wisi obraz Matki Boskiej Płaczącej. 3 lipca 1949 roku obraz płakał krwawymi łzami, które zostały zebrane i umieszczone w jednym z kamieni w koronie Maryi.

W pobliżu kościoła znajduje się Wieża Trynitarska, wybudowana w stylu neogotyckim wieża-dzwonnica, która jest najwyższym zabytkowym punktem wysokościowym miasta. Znajduje się tam Muzeum Archidiecezjalne, w którym można oglądać przedmioty użytku religijnego. Ze szczytu wieży można podziwiać panoramę Lublina.

W centralnym miejscu miasta, na placu Łokietka znajduje się Brama Krakowska, przez którą przechodzi się do lubelskiego Starego Miasta. Powstała wraz z murami miasta w połowie XIV wieku z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Zbudowana w stylu gotyckim, po przebudowie nabrała barokowego charakteru.

W murach miejskich znajdowały się tylko dwie bramy – Krakowska oraz Grodzka, położona po drugiej stronie zabytkowego miasta i bliżej zamku. W Bramie Krakowskiej znajduje się Muzeum Historii Miasta Lublina, w którym można poznać historię miasta od VI wieku aż do II wojny światowej.

Po przejściu przez Bramę Krakowską wchodzimy na piękną ulicę Bramową, wypełnioną kawiarniami i restauracjami i dochodzimy do lubelskiego Rynku Starego Miasta. Ma on kształt nieregularnego czworoboku. Początkowo otoczony był drewnianą zabudową, zniszczoną przez pożar w 1575 roku. Zastąpiono ją murowanymi kamienicami, które można podziwiać do dziś. Niektóre z nich zostały zniszczone podczas II wojny światowej, jednak zdołano je pięknie odrestaurować.

W centralnej części rynku znajduje się stary ratusz, wzniesiony w 1389 roku, który od 1578 roku był siedzibą Trybunału Koronnego. Obecnie w budynku mieści się Pałac Ślubów, a w podziemiach – dawnej piwnicy-winiarni i więzieniu – Lubelska Trasa Podziemna.

Ma ona około 300 metrów długości i biegnie pod zabudową Starego Miasta. Trasa ukształtowana została po połączeniu części z licznych staromiejskich piwnic, które pełniły kiedyś funkcję składów kupieckich. Podczas spaceru zabytkowymi piwnicami poznajemy historię miasta. Kulminacją podziemnej trasy jest multimedialna wizualizacja Wielkiego Pożaru Lublina, który wybuchł dnia 2 czerwca 1719 roku.

Z budynków otaczających lubelski rynek warto zwrócić uwagę na kamienicę Klonowica pod numerem 2. Jej fasadę zdobią sgraffitowe medaliony z wyobrażeniami znanych osób związanych z Lublinem: Sebastiana Klonowica, Biernata z Lublina, zmarłego w Lublinie Jana Kochanowskiego oraz Wincentego Pola. Natomiast kamienica pod numerem 6, zwana Cichoszewską, rozpoczyna tak zwaną „stronę Lubomelskich” Starego Miasta.

Pod numerem 8 znajduje się właśnie kamienica Lubomelskich, z z zachowanym renesansowym portalem oznaczonym datą 1540 i cennymi polichromiami o tematyce świeckiej. Jej fasada ma bardzo specyficzny czerwony odcień. U szczytu budowli znajduje się wmurowana w fasadę attyka renesansowa. Kamienica Konopniców jako jedna z z nielicznych zachowała oryginalną fasadę pokrytą świeckimi malowidłami. Znajduje się przy Rynku pod numerem 12.

W kamienicach i ich piwniczkach znajduje się wiele restauracji i kawiarni. Lubelski rynek tętni życiem przez cały rok, a warto go odwiedzić zwłaszcza podczas Jarmarku Jagiellońskiego. Warto wybrać się na spacer ulicami Starego Miasta, pełnego zaułków i uroczych uliczek. Ze Starego Miasta możemy przejść Bramą Grodzką, ponownie w okolice zamku lub Bramą Krakowską do Śródmieścia.

Brama Krakowska stoi na obrzeżu placu Łokietka. Plac powstał w 1611 roku po zasypaniu fos i rozplantowaniu wałów obronnych. Na pozyskanym w ten sposób placu utworzyło się dogodne miejsce targowe. Przy placu znajduje się też Nowy Ratusz, który został wybudowany w latach 1827-1828 w miejscu zniszczonego w pożarze klasztoru karmelitów.

Centralnym punktem Śródmieścia jest plac Litewski, powstały w latach 20. XIX wieku w celu urządzania parad wojskowych. Od jego pierwotnego przeznaczenia pochodzi dawna nazwa – plac Musztry. Według tradycji w tym miejscu obradowała w 1569 roku szlachta polska i litewska przed zawarciem związku obu krajów. Dzisiaj upamiętnia stojący na placu pomnik wystawiony według koncepcji Stanisława Staszica, projektu Feliksa Bentkowskiego i Pawła Malińskiego, odsłonięty 26 sierpnia 1826 roku.

Na placu Litewskim i wokół niego rozegrały się w 1918 roku wydarzenia związane z przejmowaniem władzy od Austriaków i tworzeniem się Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Stojący przy placu pałac Poradziwiłłowski stał się od 7 listopada 1918 roku siedzibą gabinetu Ignacego Daszyńskiego i odbyło się w nim pierwsze posiedzenie rządu.

Z placu Litewskiego, ulicą Krakowskie Przedmieście dotrzemy do przepięknego Ogrodu Saskiego. Ten park miejski został założony w stylu angielskim, w 1837 roku według projektu inżyniera Feliksa Bieczyńskiego. Pod koniec XIX wieku wokół parku postawiono ozdobne ogrodzenie z bramą i domkiem odźwiernego. Budynek wraz z bramą stanowi wejście do Parku Saskiego.

Krakowskie Przedmieście przez długi czas było najważniejszym traktem komunikacyjnym Lublina. Wzdłuż ulicy mieszczą się siedziby najważniejszych urzędów i instytucji miasta. Jednym z najstarszych budynków przy Krakowskim Przedmieściu jest kościół św. Ducha, zbudowany w XV wieku. W kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Dobrej Rady, na którym w 1642 roku pojawiły się łzy.

Wyróżniającym się budynkiem przy Krakowskim Przedmieściu jest Grand Hotel Lublinianka, wybudowany w stylu eklektycznym, ze zdobioną wieloma detalami elewacją. Hotel jest pięknie odnowiony i luksusowo wyposażony. Budynek został wzniesiony jako Kasa Przemysłowców Lubelskich w latach 1899 – 1900.

Lublin stał się siedzibą licznych polskich rodów szlacheckich. Do dnia dzisiejszego możemy podziwiać ich siedziby. We wschodnim narożniku placu Litewskiego znajduje się barokowy pałac Czartoryskich. Obok niego położony jest pałac Lubomirskich, który swój klasycystyczny wygląd uzyskał po przebudowie z 1829 roku. W 2017 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego kupiło pałac z zamiarem zorganizowania tam Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej. Jedną z podstawowych misji Muzeum jest popularyzacja dziedzictwa kulturowego Kresów.

Natomiast na obrzeżach miasta znajduje się Muzeum Wsi Lubelskiej, jeden z największych skansenów w Polsce. Ekspozycja podzielona jest na siedem sektorów: Wyżyny Lubelskiej, Roztocza, Powiśla Lubelskiego, Podlasia, Nadbuża oraz sektor dworski i miasteczkowy. Pierwszym obiektem przeniesionym na teren skansenu był wiatrak z Zygmuntowa. Można tu też podziwiać takie obiekty jak cerkiew z dzwonnicą i małym lapidarium cmentarnym, zagrody chłopskie, dwa dwory, a nawet remizę. Plenery Muzeum były scenerią wielu polskich filmów, m.in. „Bitwa Warszawska 1920”, „Wołyń”, „Sami swoi” oraz „Znachor”.

Jednym z najważniejszych lubelskich obiektów jest KL Majdanek, niemiecki obóz koncentracyjny i jeniecki, funkcjonujący w latach 1941-1944. Właściwa nazwa obozu brzmiała KL Lublin i tak obóz był oficjalnie nazywany do 1943 roku. Potoczna nazwa Majdanek pochodzi od dzielnicy Lublina Majdan Tatarski. Po wyzwoleniu obozu, wykorzystując jego infrastrukturę sowieci utworzyli w nim obóz filtracyjny NKWD dla żołnierzy AK i NSZ. W 1944 roku utworzono Państwowe Muzeum na Majdanku.

Wśród najważniejszych jego zabytków jest częściowo zachowana część gospodarcza, III pole obozu więźniarskiego, budynki łaźni wraz z komorami gazowymi, budynki „nowego” i „starego” krematorium. Teren miejsca pamięci obejmuje także kompleks Pomnik Walki i Męczeństwa na Majdanku. Szczególnie bogate są zgromadzone i przechowywane archiwa poobozowe i zbiór muzealiów.

Ciekawym muzeum, które warto odwiedzić jest Regionalne Muzeum Cebularza. Jest to najsłynniejszy lubelski przysmak wywodzący się z kuchni żydowskiej. Ten pszenny placek z pokrojoną cebulą wymieszaną z makiem ma obecnie status produktu regionalnego, co oznacza, że jest chroniony prawem. W Muzeum Cebularza podczas interaktywnego pokazu można poznać historię tego przysmaku, a także historię Lublina, legendę i przepis na cebularze. Natomiast podczas części warsztatowej każdy może przyrządzić swojego cebularza.