Dowództwo Armii Krajowej

[ Armia Krajowa – strona informacyjna ]

[ Akcja Kutschera ] [ Akcja Burza ] [ Cichociemni ] [ Dowództwo ] [ Filmy ] [ Hymn AK ] [ Książki ] [ Muzyka ]
[ Partyzanci ] [ Powstanie warszawskie ] [ Propaganda ] [ Przysięga AK ] [ Sabotaż i dywersja ]
[ Struktura ] [ Wykłady ] [ Wywiad ] [ Uzbrojenie ]

Pierwszym dowódcą Armii Krajowej był generał Stefan Rowecki „Grot”. Był osobą, która doprowadziła do scalenia wielu organizacji w jedną Armię Krajową. Gdy objął dowództwo po przekształceniu jej z ZWZ dokonał restrukturyzacji struktur, usprawnił system dowodzenia i podjął decyzję o zintensyfikowaniu walki zbrojnej i dywersyjnej. Nadzorował przygotowanie planu powstania powszechnego, jakie Polskie Państwo Podziemne zamierzało wywołać pod koniec wojny. Od 7 grudnia 1942 roku pełnił dodatkowo funkcję delegata ministra obrony narodowej w Kraju. Był przeciwny współpracy z komunistami polskimi z PPR.

Ze względu na wysokie stanowisko jakie zajmował w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, stał się dla Niemców czołowym wrogiem. Był umieszczony na pierwszym miejscu listy poszukiwanych Polaków. Naczelne dowództwo próbowało go namówić do emigracji na zachód, on jednak stanowczo odmawiał. Informację o miejscu pobytu „Grota” podali Niemcom polscy agenci wywiadu sowieckiego, a został wydany przez agentów Gestapo ulokowanych w wywiadzie AK: Blankę Kaczorowską, Ludwika Kalksteina i Eugeniusza Świerczewskiego.

30 czerwca 1943 roku został zdekonspirowany i aresztowany w warszawskim mieszkaniu przy ul. Spiskiej 14 m. 10. Po przewiezieniu do Berlina i odmówieniu Niemcom współpracy został osadzony w w połowie lipca 1943 roku w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, jako więzień honorowy. 1 sierpnia 1944 roku, Heinrich Himmler, na wieść o wybuchu Powstania warszawskiego nakazał niezwłoczne zgładzenie Stefana Roweckiego. Śledztwo IPN zakończone w 2007 roku, ustaliło datę śmierci na dni 2–7 sierpnia 1944 roku.

Następcą gen. Roweckiego na stanowisku Komendanta Głównego został mianowany generałem Tadeusz Bór-Komorowski. Nieformalnie tę funkcję pełnił od 1 lipca 1943 roku, formalnie jednak dowódcą został 17 lipca. Jego nominacja wzbudziła kontrowersje wśród niektórych członków Komendy Głównej AK, nie był uważany za dobrego przywódcę.

Wydał rozkaz, który nadawał odpowiedzialność zbiorową wobec niemieckich osadników biorących udział w akcji wysiedlania Polaków z Zamojszczyzny. Nakazał uderzyć na osady niemieckie, których mieszkańcy brali bezpośredni lub pośredni udział w zbrodniach okupanta. Jak sam stwierdził: „Wsie takie nakazałem spalić, a ludność wyciąć w pień.” Wydał również rozkaz odwetowych pacyfikacji osiedli ukraińskich podczas trwania „rzezi wołyńskiej”.

20 listopada 1943 roku wydał rozkaz do Okręgów AK o rozpoczęciu akcji Burza, czyli zbrojnego powstania lub wzmożonej dywersji przeciwko okupantowi niemieckiemu. Była to w rzeczywistości próba współpracy polsko-sowieckiej w walce z Niemcami, natomiast w wymiarze politycznym celem jej było skłonienie Sowietów do uznania polskich praw na ziemiach II Rzeczypospolitej, na które wkraczała Armia Czerwona.

Mimo sprzeciwu Wodza Naczelnego Polskich Sił Zbrojnych generała Kazimierza Sosnowskiego, Bór-Komorowski wydał 31 lipca 1944 roku rozkaz o rozpoczęciu Powstania warszawskiego. Uważał, że „zawdzięczanie uwolnienia Warszawy przez Rosję byłoby zrezygnowaniem z niepodległości i poddaniem się Rosji.” 30 września 1944 roku Prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem, jednak obowiązki miał przejąć, gdy zajdzie się w Londynie. Po poddaniu Powstania warszawskiego znalazł się w niewoli niemieckiej.

Jako zastępca generała Tadeusza Bora-Komorowskiego, po upadku Powstania warszawskiego, Komendantem Głównym AK 3 października 1944 roku został generał Leopold Okulicki, który jest uważany za osobę, która namówiła Bora-Komorowskiego do wydania decyzji o wybuchu Powstania warszawskiego. Formalną nominację na tę funkcję otrzymał dopiero 21 grudnia 1944 roku.

Natomiast jeszcze przed Powstaniem warszawskim został desygnowany na komendanta organizacji NIE. Okulicki wydostał się w Kielcach z niewoli niemieckiej i od 5 października 1944 roku siedziba Komendy Głównej AK została przeniesiona do Częstochowy. Leopold Okulicki powołał przy BIP Biuro Historyczne na czele z płk. Adamem Borkiewiczem, gromadzące materiały na temat przebiegu walk w Warszawie.

26 października 1944 roku wydał rozkaz zakończenia akcji Burza. Wspierał Polski Czerwony Krzyż i Radę Główną Opiekuńczą znacznymi sumami pieniędzy z kasy AK, zabezpieczając w ten sposób rodziny żołnierzy poległych i wziętych do niewoli oraz ludność wysiedloną z Warszawy. Stanowisko ostatniego dowódcy AK obejmował do 19 stycznia 1945 roku, kiedy wydał rozkaz rozwiązania AK i i zwalniający żołnierzy z przysięgi, sugerując pozostanie w konspiracji. Okulicki rozesłał równocześnie tajne rozkazy w celu pozostawienia szkieletowej sieci sztabów i struktur, magazynowania broni i zachowania łączności radiowej. Miała to być baza kadrowa dla organizacji NIE.

27 marca 1945 roku gen Leopold Okulicki został podstępnie aresztowany w Pruszkowie i wywieziony przez NKWD do Moskwy. Tam postawiono go przed sądem w sławnym procesie szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, których oskarżono o szpiegostwo, terroryzm oraz dywersyjną działalność na tyłach Armii Czerwonej. Został skazany na karę 10 lat więzienia, wyrok ten jak na sowiecki sąd był łagodny biorąc pod uwagę jego stanowisko i zarzuty.

W 1955 roku władze Związku Sowieckiego oświadczyły, że Leopold Okulicki rzekomo miał umrzeć na atak serca i paraliż w czasie odsiadywania wyroku w Wigilię Bożego Narodzenia 24 grudnia 1946 roku. Jego ciało miało zostać spalone w krematorium NKWD. Informacje dotyczące przyczyny śmierci zakwestionowali Adam Bień oraz Antoni Pajdak, także oskarżeni w procesie szesnastu twierdząc, iż Leopold Okulicki został zamordowany, gdyż słyszeli jak był wyprowadzany z celi na egzekucję.

Zobacz więcej o strukturze Armii Krajowej.