Kościuszko Tadeusz

Tadeusz Kościuszko – ur. 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie, zm. 15 października 1817 r. w Solurze w Szwajcarii, polski inżynier wojskowy, polski i amerykański generał, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783), Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Edukację wojskową rozpoczął dzięki wsparciu Czartoryskich w Szkole Rycerskiej, założonej w 1765 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego. 18 grudnia 1765 roku wstąpił do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej. Studiował tam historię Polski i historię powszechną, filozofię, łacinę, język polski, francuski i niemiecki oraz prawo, ekonomię, arytmetykę, geometrię i miernictwo. Jako wyróżniający się słuchacz pobierał specjalny kurs inżynierski. Po ukończeniu nauki pozostał w Szkole Rycerskiej jako instruktor podbrygadier w stopniu chorążego.

Dzięki wsparciu Adama Kazimierza Czartoryskiego, jako stypendysta królewski wyjechał w październiku 1769 roku do Paryża. Studiował tam w Akademii Malarstwa i Rzeźby, chciał jednak wzbogacić swoją wiedzę inżynieryjną. Z powodu ograniczonych funduszy uczył się sam i chodził na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych. Do Polski wrócił w 1775 roku, w trzy lata po I rozbiorze Polski. Nie udało mu się zatrudnić w polskim wojsku zredukowanym do 10 000 żołnierzy i jesienią 1775 roku wyjechał do Drezna, a następnie do Paryża.

Tam dowiedział się o wojnie w Ameryce, gdzie kolonie podjęły walkę z Wielką Brytanią o swoją odrębność oraz niepodległość. Prawdopodobnie już w czerwcu wyruszył do Ameryki. Został nominowany na inżyniera armii amerykańskiej. W 1776 roku pracował przy fortyfikowaniu Filadelfii. Następnie fortyfikował różne obozy wojskowe Armii Kontynentalnej. Rozgłos przyniósł mu wkład jego prac fortyfikacyjnych do amerykańskiego zwycięstwa w bitwie pod Saratogą. Wyrazem uznania dla jego umiejętności inżynierskich było powierzenie mu budowy silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson. W uznaniu zasług, Tadeusz Kościuszko uchwałą Kongresu awansowany został 13 października 1783 roku na generała brygady armii amerykańskiej. Kiedy Kongres wypłacił mu zaległe pobory w 1798 roku, mimo trudnej sytuacji finansowej natychmiast przeznaczył te pieniądze na wykupienie wolności i kształcenie Murzynów. Całą resztę swojego amerykańskiego majątku Kościuszko powierzył Thomasowi Jeffersonowi, który był wykonawcą jego testamentu.

W sierpniu 1784 roku powrócił do Polski. Przebywał w swoim skromnym majątku w rodzinnych Siechnowiczach, gdzie mimo małych dochodów ograniczył pańszczyznę chłopom. Odtąd mieli odpracowywać tylko dwa dni w tygodniu. Kobiety zwolnione zostały od pracy zupełnie. Tadeusz Kościuszko interesował się też wydarzeniami w kraju. Nastrojona patriotycznie szlachta stawała się coraz bardziej radykalna. Pisarze polityczni, tacy jak Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj, występowali za wzmocnieniem władzy centralnej, za przyznaniem większych praw mieszczaństwu i chłopom. Uchwałą Sejmu Czteroletniego podniesiono liczbę wojska do 100 tysięcy, co dało Kościuszce szansę na karierę wojskową w armii Rzeczpospolitej. 12 października 1789 roku otrzymał podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych.

14 maja 1792 roku została zawiązana Konfederacja targowicka i wobec spodziewanej interwencji wojsk rosyjskich dokonana została reorganizacja wojsk polskich. Wodzem armii koronnej, liczącej około 17 tysięcy żołnierzy, król mianował księcia Józefa Poniatowskiego. Tadeusz Kościuszko został dowódcą jednej z trzech dywizji, tworzących armię koronną. Po rozpoczęciu wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku, Kościuszko odznaczył się w bitwach pod i Zieleńcami (18 czerwca), Włodzimierzem (7 lipca) i pod Dubienką (18 lipca 1792 roku). Został jako jeden z pierwszych nominowany do odznaczenia nowo ustanowionym Orderem Virturi Militari, otrzymał też nominację na generała lejtnanta i odznaczenie Orderem Orła Białego.

Po przegranej wojnie, nastąpiła emigracja polityczna, która skupiła się głównie w Saksonii. W Lipsku i Dreźnie powstawał ośrodek emigracyjny przeciwników Konfederacji targowickiej. W Lipsku przebywali Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj, kierujący spiskiem przeciwko targowiczanom i przygotowujący zbrojne powstanie, tam też udał się Tadeusz Kościuszko. Na początku 1793 roku wysłany został wysłany do Paryża, gdzie starał się o uzyskanie pomocy dla planowanego powstania, nie uzyskał jednak żadnych konkretnych zobowiązań. 13 stycznia 1793 roku Prusy podpisały z Rosją porozumienie w sprawie drugiego rozbioru Polski. Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 roku Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego. 24 marca 1794 roku na Rynku krakowskim złożył narodowi uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.

Po początkowych sukcesach Insurekcji kościuszkowskiej (zwłaszcza zwycięskiej bitwy pod Racławicami), sytuacja odwróciła się po przyłączeniu się armii Prus do stłumienia powstania. 10 października 1974 roku ranny w bitwie pod Maciejowicami Tadeusz Kościuszko dostał się do niewoli i został uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu. Car Paweł I Romanow w 1796 roku wypuścił Kościuszkę po złożeniu przysięgi wiernopoddańczej, wraz z nim uwolniono 20 000 Polaków. Tadeusz Kościuszko wyjechał na krótko do Stanów Zjednoczonych, w 1797 roku powrócił do Europy.

W latach 1798–1815 mieszkał w Breville pod Paryżem u Piotra Zeltnera i wziął udział w tworzeniu Legionów Polskich. Dwukrotnie spotkał się z Napoleonem, któremu jednak nie ufał i był przeciwny wiązaniu sprawy polskiej z osobą Napoleona. W 1799 roku brał udział w zakładaniu w kraju Towarzystwa Republikanów Polskich. Nie dał aprobaty na powstanie marionetkowego Królestwa Polskiego, ponieważ nie akceptował tego, że ma ono mieć mniejsze terytorium od Księstwa Warszawskiego.

W 1808 roku wyjechał do Solury w Szwajcarii, gdzie zamieszkał u wójta miasta Franciszka Ksawerego Zeltnera. Spędził tam ostatnie lata swojego życia. Zmarł 15 października 1817 roku w Solurze, w domu Zeltnera, i został pochowany w pobliskim Zuchwilu. W 1818 roku trumna z zabalsamowanym ciałem Tadeusza Kościuszki została sprowadzona do kraju i 23 czerwca uroczyście złożona w krypcie św. Leonarda na Wawelu. Urna z sercem Tadeusza Kościuszki znajduje się na Zamku Królewskim w Warszawie. Tadeusz Kościuszko jest także bohaterem narodowym Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Profesor Andrzej Nowak o Tadeuszu Kościuszce: