Przebieg Sowieckich deportacji Polaków 1940-41 r.

[ Przebieg ] [ Bilans ]

Pieczołowicie zaplanowane przez sowieckie władze deportacje ludności obejmowały z każdą ich transzą coraz to inne grupy społeczne – począwszy od zwykłych, szarych mieszkańców kończąc na obywatelach polskich wywodzących się bądź też zaliczanych do inteligencji.

I DEPORTACJA

Została ona przeprowadzona 10 lutego 1940 roku, a konwojami wywieziono w ramach niej w znacznej większości wyłącznie ludność miejscową, wśród której Polacy stanowili ok. 70% jej stanu osobowego. Pozostałe 30% składało się z Białorusinów i Ukraińców. Do deportacji kierowano urzędników państwowych, wojskowych osadników, pracowników służby leśnej, jak i pracowników PKP. Zesłańcy mieli trafił do do Komi w Armenii, na syberyjskie obwody sowieckiego państwa: archangielskiego, czelabińskiego, gorowskiego, irkuckiego, nowosybirskiego itd., ale także do Kraju Krasnojarskiego oraz Ałtajskiego. Z racji skierowania ludności określanej mianem „spiecpieriesielency-osadniki” na tereny o bardzo ciężkim klimacie śmiertelność wśród osób owego, pierwszego konwoju deportacyjnego była najwyższa. Ze 140 tys. deportowanych wówczas ludzi 3-4% nich straciło życie pracując ponad siły przy wyrębie lasów oraz w łagrach, i to w pierwszych miesiącach zesłania.

II DEPORTACJA

Została ona przeprowadzona w dniach 13-14 kwietnia 1940 roku, a wysiedleniu w jej ramach podlegały tym razem rodziny wrogów sowieckiego ustroju – urzędnicy państwowi, żołnierze, policjanci, pracownicy służby więziennej, nauczyciele oraz działacze społeczni, ale także przedstawiciele handlu, kapitaliści, przemysłowcy oraz bankierzy. Owymi transportami „podróżowali” także osoby zatrzymane przez NKWD podczas przekraczania granicy niemiecko-sowieckiej. Z racji dogodnych warunków pogodowych i mniejszego stopnia „winy” skazańców owa deportacja przebiegała łagodniej, niż pierwsza, zimowa. Ludzie z owych transportów nie byli wysyłani wyłącznie do obozów i łagrów, ale także do nowych, wyznaczonych im miejsc pobytu. 61 tys. ludności osadzono w północnych częściach Kazachstanu. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż 80% stanu osobowego transportów stanowiły kobiety oraz dzieci. Późną wiosną tego samego roku dodatkowo „dowieziono” w te tereny stosunkowo małe grupy Polaków, Białorusinów oraz Żydów mieszkających w okolicy Białegostoku, Lidy oraz Grodna.

III DEPORTACJA

Transportami w ramach kolejnej fali deportacji zostali objęci głównie uchodźcy ze środkowej i zachodniej Polski, którzy trafili na tereny znajdujące się pod okupacją sowiecką uciekając przez Niemcami. Ponad 80% stanu osobowego owych transportów stanowili Żydzi. Wraz z nimi przymusową podróż zsyłkową na wschód odbyli Białorusini oraz Ukraińcy – łącznie było to ponad 89 tys. osób. Owe osoby trafiły do tzw. Autonomicznych Republik Radzieckich – Jakuckiej, Maryjskiej, do Kraju Ałtajskiego i Krasnojarskiego, jak i bezpośrednio na Syberię, w okolice Archangielska, Czelabińska, Irucka, Nowosybirska oraz Omska. Znaczną część deportowanych osób rozlokowano w specjalnych osadach, które były pod całkowitą kontrolą i nadzorem NKWD.

IV DEPORTACJA

Przebiegała ona latem 1941 roku (maj-czerwiec) i objęła przymusową wywózką na wschód zwłaszcza inteligentów, ale także nie wyłapanych wcześniej kolejarzy, uchodźców wojennych oraz wykwalifikowanych rzemieślników oraz robotników. Osoby z tego transportu „rekrutowały” się głównie okolice Białegostoku, Wilna oraz Grodna. Transportem wywieziono także ludność z Litwy, Łotwy i Estonii – łącznie deportowano w ramach trzeciej deportacji ponad 85 tys. osób, ale na skutek ataku III Rzeszy na ZSRS część transportów utknęła w miejscach początkowych, a straty w ludziach przeznaczonych do wywózki sięgnęły nawet do kilkunastu procent całego ich stanu osobowego. Rozmieszczonym głównie na Ałtaju, w Krasnojarskim Kraju oraz w Kazachskiej SRS ludziom wyznaczono nawet czas zsyłki – mieli oni przebywać w głębi Rosji przez dwadzieścia lat.