Biała Podlaska

[ dolnośląskie ] [ kujawsko-pomorskie ] [ lubelskie ] [ lubuskie ] [ łódzkie ] [ małopolskie ] [ mazowieckie ]
[ opolskie ] [ podkarpackie ] [ podlaskie ] [ pomorskie ] [ śląskie ] [ świętokrzyskie ]
[ warmińsko-mazurskie ] [ wielkopolskie ] [ zachodniopomorskie ]

Położona w województwie lubelskim Biała Podlaska historycznie należy do Polesia, dawnej ziemi brzeskiej. Dawniej miasto miało nazwę Biała Radziwiłłowska lub Biała Książęca. Po raz pierwszy Biała Podlaska pojawia się w dokumentach historycznych w 1345 roku. Za założyciela miejscowości uchodzi Piotr Janowicz „Biały”, wojewoda trocki i hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W drugiej połowie XVI wieku miasto przeszło we władanie rodu Radziwiłłów na około 250 lat. W tym czasie nastąpił szybki rozwój miasta. W 1622 roku Aleksander Ludwik Radziwiłł zbudował fortecę i zamek. Miasto i zespół pałacowy były wielokrotnie niszczone podczas wojen szwedzkich i odbudowywane. Ostatni spadkobierca Dominik Radziwiłł zmarł we Francji w 1813 roku.

W 1795 roku, po rozbiorach Polski, Biała Podlaska znalazła się w zaborze austriackim, od 1809 roku należała do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku do Królestwa Polskiego. W okresie międzywojennym w Białej Podlaskiej działała Podlaska Wytwórnia Samolotów, która produkowała samoloty wojskowe. Majątek fabryki został rozgrabiony przez okupantów sowieckich po 17 września 1939 roku. Po zmianie okupacji na niemiecką, w 1941 roku Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej. W czerwcu 1942 roku wywieziono stamtąd ponad 3 tysiące Żydów do obozów zagłady w Sobiborze i Treblince.

Po II wojnie światowej w Białej Podlaskiej funkcjonowało lotnisko wojskowe, powstała Bialska Fabryka Mebli i Zakład Przemysłu Włókienniczego „Biawena”. Obecnie z tych zakładów oraz lotniska niewiele pozostało, miasto natomiast kojarzone jest głównie z okazałym zespołem zamkowym Radziwiłłów i doliną rzeki Krzny, dopływu Bugu.

Zespół pałacowo-parkowy położony jest w pobliżu centrum miasta. Budowę rozpoczął w 1633 roku książę Aleksander Ludwik Radziwiłł. Powstała wtedy trzykondygnacyjna budowla pałacowa na planie zbliżonym do kwadratu. Zespół bramny powstał w latach 1674-1680 lub około 1684 roku i upamiętniać miał zwycięstwo wojsk polskich pod Chocimiem.

Około 1700 roku wybudowano barokowe oficyny pałacowe, zachodnią i frontowe, pawilony ogrodowe, a całość otoczyły fortyfikacje bastionowe. Wszystko to w kształcie pięcioramiennej gwiazdy. Swój ostateczny wygląd zespół zamkowy uzyskał na początku XVIII wieku. W 1764 roku w czasie najazdu oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza, uległ znacznemu zniszczeniu. W 1883 roku częściowo zrujnowany pałac został rozebrany. Zachowały się fortyfikacje ziemne, brama i wieża wjazdowa, trzy oficyny, wieżyczka wschodnia i kaplica zamkowa.

W wieży bramnej zamku działa obecnie Muzeum Południowego Podlasia. Znajdują się w nim stałe wystawy poświęcone historii miasta i regionu: archeologiczne, dotyczące historii rodu bialskich Radziwiłłów, malarstwa XIX-wiecznego poświęconego tematyce koni czystej krwi arabskiej, malarstwa Bazylego Albiczuka, zbiorów numizmatycznych oraz etnografii kultury ludowej Podlasia Południowego. Wyróżnia się największa w Polsce wystawa ikon prawosławnych, licząca ponad 1600 obiektów.

Centrum miasta to przede wszystkim piękne eklektyczne kamienice z końca XIX i początku XX wieku. Ciekawy jest również kościół św. Anny, wzniesiony w latach 1597-1602. W kościele znajduje się kaplica pod wezwaniem św. Jana Kantego, która jest uważana za najcenniejsze dzieło barokowe na Podlasiu.

Barokowy ołtarz główny z czarnego marmuru dębnickiego został ufundowany przez Katarzynę z Sobieskich Radziwiłłową. Na kopule, na dachu kościoła, u stóp łacińskiego krzyża znajduje się turecki półksiężyc, umieszczony tam dla uczczenia zwycięstwa jej brata Jana III Sobieskiego nad islamem.