Chełm

[ dolnośląskie ] [ kujawsko-pomorskie ] [ lubelskie ] [ lubuskie ] [ łódzkie ] [ małopolskie ] [ mazowieckie ]
[ opolskie ] [ podkarpackie ] [ podlaskie ] [ pomorskie ] [ śląskie ] [ świętokrzyskie ]
[ warmińsko-mazurskie ] [ wielkopolskie ] [ zachodniopomorskie ]

Położony w województwie lubelskim Chełm znajduje się 42km od granicy z Białorusią i 21km od granicy z Ukrainą, nad rzeką Uherką będącą lewym dopływem Bugu. Chełm położony jest na terenie historycznej Rusi Czerwonej. Wyróżnia się bogatą historią trzech kultur: polskiej, żydowskiej i ruskiej. Nazwa miasta pochodzi z prasłowiańskiego słowa oznaczającego wzgórze. Odnosi się ona do centralnego wzniesienia miasta Góry Chełmińskiej.

Do XIV wieku Chełm wchodził z przerwami w skład Rusi Kijowskiej. W 1387 Chełm został włączony do Polski. W 1648 roku miasto zostało spalone przez Kozaków Bohdana Chmielnickiego. Od 1795 roku miasto znajdowało się w zaborze austriackim, od 1809 roku w Księstwie Warszawskim, a od 1815 roku w Królestwie Polskim pod zaborem rosyjskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wrócił w polskie granice.

8 października 1939 roku wojska niemieckie zajęły miasto. Od lipca 1941 do kwietnia 1944 roku na terenie miasta funkcjonował jeden z największych niemieckich obozów jenieckich na ziemiach polskich Stalag 319, przez który przeszło około 200 000 jeńców, z czego około 90 000 poniosło śmierć.

Miasto zostało zajęte przez wojska sowieckie 21 lipca 1944 roku, razem ze współdziałającymi z nimi żołnierzami AK. Władze komunistyczne podawały miasto jaka miejsce uchwalenia manifestu PKWN, w rzeczywistości został on uchwalony i ogłoszony w Moskwie.

Chełm słynie z jedynych w Europie podziemi kredowych. Ich początki sięgają XIII wieku. Korytarze były drążone przez mieszkańców w celach obronnych. Ukrywali się w nich między innymi przed najazdami obcych wojsk. Od XVI wieku zaczęto wydobywać kredę i nią handlować. Według badań przeprowadzonych w latach 60. naukowcy z Politechniki Krakowskiej określili, że łączna długość korytarzy może sięgać 60 km. Z podziemiami związane są legendy, podania i baśnie.

Najbardziej znaną legendą jest ta o Duchu Bieluchu, opiekunie Podziemi Kredowych, strażniku ukrytych tam skarbów. Według legendy jest duchem widniejącego na herbie Chełma białego niedźwiedzia. Podziemia kredowe są częściowo udostępnione dla turystów, a podczas zwiedzania można spotkać Ducha Bielucha.

Ślady najstarszej historii Chełma można zobaczyć na Górze Zamkowej, gdzie znajduje się Wysoka Górka wczesnośredniowieczne grodzisko. Jest to centralne wzniesienie w obrębie miasta. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1964-1966 wykazały istnienie w tym miejscu grodziska drewniano-kamiennego z X wieku wchodzącego w skład systemu obronnego, utworzonego przez związek plemienny Lędzian sandomierskich.

Około 1236 roku książę Daniel Halicki wybudował tutaj zamek. Powstało kamienne palatium i cerkiew poświęcona św. Janowi Złotoustemu. W 1349 roku Kazimierz Wielki wniósł tu kamienną wieżę obronną. Po budowlach nie pozstał już ślad, a w 1928 roku młodzież szkolna usypała kopiec dziesięciolecia odzyskania przez Polskę niepodległości.

Najważniejszym zabytkiem sakralnym jest natomiast Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W miejscu obecnej bazyliki w 1256 roku król Rusi Daniel Romanowicz ufundował cerkiew prawosławną, po 1596 roku i podpisaniu aktu unii brzeskiej świątynia została katedrą unicką. Pierwotną cerkiew ostatecznie rozebrano w 1735 roku. Prace budowalne nowej świątyni trwały do 1756 roku, nadano jej styl zachodnioeuropejskiego baroku.

W maju 1919 roku obiekt został przejęty przez Kościół rzymskokatolicki. W ołtarzu głównym umieszczona jest replika cudownego obrazu Matki Boskiej Chełmskiej z 1938 roku, którego oryginał obecnie znajduje się w Muzeum Ikony Wołyńskiej w Łucku. Przy bazylice znajduje się dzwonnica, zbudowana dla upamiętnienia zwycięstwa prawosławia po kasacie unii. Obecnie na jej parterze znajduje Mauzoleum Ofiar Terroru Hitlerowskiego i Stalinowskiego. Przed Mauzoleum znajduje się metalowy krzyż poświęcony ks. Jerzemu Popiełuszce.

Najstarszą budowlą miasta jest Brama Uściłuska, brama zamkowa wchodząca w skład zespołu katedralnego na Górze Zamkowej. Jest ona jedynym zachowanym w całości obiektem będącym częścią dawnych obwarowań miejskich i pełniłą funkcję obronną. Została zbudowana w 1616 roku.