Pyjas Stanisław

Stanisław Włodzimierz Pyjas – ur. 4 sierpnia 1953 roku w Gilowicach, zm. 7 maja 1977 roku w Krakowie, działacz opozycyjny okresu PRL, student filologii polskiej i filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został pobity ze skutkiem śmiertelnym przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa.

Był członkiem tzw. grupy anarchistów, która skupiona była wokół Domu Studenckiego „Żaczek” w Krakowie. Do grupy należeli też m.in. Bronisław Wildstein, Lesław Maleszka, Iwona Galińska oraz bracia Bogusław i Wiesław Bekowie. Wtedy zwrócił na siebie uwagę bezpieki. Członkowie grupy byli inwigilowani i zastraszani przez SB. Stanisław Pyjas po rewizjach i aresztowaniach w 1976 roku, odmówił składania zeznań. Jak okazało się po latach, jeden z jego przyjaciół, Lesław Maleszka, zgodził się donosić na kolegów jako TWKetman”.

W latach 1976–1977 włączył się do organizowania protestów przeciwko represjom władzy wobec robotników z Radomia i Zakładów Mechanicznych Ursus. Współpracował też z Komitetem Obrony Robotników. Pod koniec kwietnia 1977 roku Stanisław Pyjas i jego koledzy otrzymali anonimy, w których został oskarżony o współpracę z bezpieką.

Ciało Stanisława Pyjasa zostało znalezione 7 maja 1977 roku, w bramie kamienicy przy ul. Szewskiej 7 w Krakowie. Według władz komunistycznych, jego śmierć nastąpiła w wyniku upadku ze schodów, po spożyciu alkoholu. Jak wspominał Bronisław Wildstein, który podając się z członka rodziny Pyjasa obejrzał zwłoki:

„[…] on został ewidentnie pobity przy użyciu „czegoś” ciężkiego, metalowego pręta, kastetu, czy czegoś podobnego, to może się to skończyć śmiercią.”

Śmierć Stanisława Pyjasa wstrząsnęła akademickim środowiskiem Krakowa i całą Polską. W proteście przeciwko kłamiliwym informacjom o jego śmierci, jego koledzy zbojkotowali trwające wtedy juwenalia i zorganizowali własne „czarne juwenalia”. Zbierali się przed kamienicą, gdzie zostało znalezione jego ciało, zostały zorganizowane dwa marsze żałobne. Powołano też Studencki Komitet Solidarności.

Tymczasem bezpieka robiła wszystko, by prawda o morderstwie nigdy nie wyszła na jaw. 29 lipca 1977 roku zaginął kolega Pyjasa, Stanisław Pietraszko. Był on ostatnią osobą, która widziała żywego Stanisława Pyjasa. Pływające w bieszczadzkim jeziorze zwłoki Pietraszki zostały znalezione kilka dni później. Jego śmierć nigdy nie została wyjaśniona.

Śledztwo w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa zostało wznowione w 1991 roku. Za najbardziej prawdopodobną przyczynę śmierci uznano wtedy pobicie, na polecenie SB, przez byłego bokseraWisły”, Mariana Węclewicza, który wkrótce po śmierci Pyjasa zginął w zamachu. W dokumentach śledztwa zachowała się notatka mówiąca wprost o zleceniu Marianowi Węclewiczowi przez agenta SB ps. „Janek” pobicia Stanisława Pyjasa. Oficer SB, który prawdopodobnie zlecał to zadanie, zmarł na zawał serca.

W czerwcu 2008 roku stacja TVN wyświetliła film dokumentalny „Trzech kumpli” poświęcony inwigilacji przez SB środowiska Pyjasa oraz jego śmierci. Film opisuje m.in. agenturalną działalność Lesława Maleszki oraz hipotezę, według której Pyjas został zabity gdy zaczął podejrzewać Maleszkę o donosicielstwo. SB miała podjąć decyzję o jego likwidacji w celu ochrony Maleszki, który był jednym z najbardziej wartościowych współpracowników.

Zobacz film: Trzech kumpli.